Do tego mieszkania przy Targowej, dziadkowie wprowadzili się po wysiedleniu Żydów do getta. Pewnego dnia koleżanki powiedziały babci, że na Pradze są „wolne mieszkania po Żydach”. Ponieważ babcia pracowała w fabryce u Wedla, to lepszą lokalizację trudno było sobie wyobrazić. W tym domu w 1943 roku urodziła się moja mama. Niecały rok później dziadek siedział już w obozie koncentracyjnym. Najpierw w Oświęcimiu, potem został przeniesiony do obozu pracy, do kopalni w Wansleben. Wojnę na szczęście przeżył. Właściciele mieszkania nie przeżyli, więc dziadkowie na Targowej zostali.Jeszcze się rwały pociski, ale handel na Bazarze już funkcjonował – i od Ząbkowskiej, i od Targowej.

Człowiek wchodził na bazar i był mile widziany. Natomiast w PRL-u klient to był wróg.

Miałam już 18 lat i pojechałam na bazar Różyckiego kupić buty. Jacyś ludzie trzymali pieska na sznurku. Zobaczyłam go i zamiast butów przywiozłam do domu psa. Wtedy wszyscy młodzi ludzie czytali „Przeminęło z wiatrem”. Nazwałam go Rhett – jak Rhett Butler. Miał z niego wyrosnąć wilk syberyjski.

Na bazarze istnieli ludzie, z zawadiackim poczuciem humoru. Pamiętam taką sytuację: ktoś z bazaru wybiega i prawie wpadłby pod koła tramwaju. Usłyszałam wtedy „To, że Twojej mamusi dobrze jest w czarnym, to nie znaczy, że musisz tak biegać.” Kiedyś szukałam jakiegoś mebla. Sposób, w jaki ten pan, który sprzedawał, do mnie mówił zapamiętałam do dziś. „Pani dokładnie powie, ja pani załatwię, to już jest moja sprawa, jak”. To jest też bardzo charakterystyczne dla tego miejsca, nie pytamy, nie wnikamy, załatwiamy.

Tam jeszcze panował warszawski sznyt. „Tu się sprzedaje, tu się kupuje – odejdź gówniarzu, bo cię opluję” – cały czas leciała „nawijka”. Hazard, trzy karty, ścisk, gwar… Tłum ludzi przepływających nieustannie we wszystkich kierunkach. Rejwach wszędzie. Tu istniało kipiące życie w środku Polski Ludowej.

Na Pragę przyjeżdżało się najeść – słynęła z tego. Na Śródmieście jechało się za kulturą, żeby iść do teatru, kawiarni, a na Pragę w celach przyziemnych – zakupy, jedzenie. Centrum to była mekka kultury, a na bazarze kwitło życie.

Ale jak ktoś zapytał się, gdzie ta Praga, to mówili: koło bazaru Różyckiego, Brzeska – i już każdy wiedział, o co chodzi. Sprowadziłem się na Brzeską z Bródna. Na Bródnie wtedy jeszcze krowy się pasły, a tu już było wielkie miasto.

Jak ktoś przyjeżdżał do Warszawy, to mówiło się taksówkarzowi: ZOO jest na Pradze potem kościół i Różyckiego bazar. Na Różyca to musieli się kierować właśnie tak: most Śląsko-Dąbrowski, kościół św. Floriana, przez Pragę do Wileńskiego.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Dorota Zbińkowska

mieszkanka Pragi

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Stanisława Celińska

wokalistka

Marek Dzierżyński

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Pan Czarek

kupiec

Piotr Ikonowicz

polityk, działacz opozycji w PRL, publicysta

Joanna Mazurek

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Joanna Szczepkowska

warszawianka, aktorka

Mama kolegi kolekcjonowała musztardówki, by w tego typu okolicznościach bez bólu, udzielić bezzwrotnej pożyczki potrzebującym. Dzięki takiemu zabiegowi żyła z tubylcami dobrze i mogła liczyć na nietykalność.

Wokół bazaru znajdowała się meta przy mecie. Wtedy alkohol sprzedawano droższy na mecie niż w sklepie. Gdyż był dostępny przez 24 h. Tymczasem oficjalnie sklepy z alkoholem były czynne jedynie w dziwnych godzinach, np. do 19. lub od 14. Tu w co drugiej bramie handlowali alkoholem. A z czego mieli żyć? Wódka na metach pochodziła tylko ze sklepu, oryginalna. Bo jakby ktoś raz sprzedał gównianą wódkę, to od razu tracił klientów. Cenę wszyscy mieli taką samą. Jak ktoś miał dużo taniej, to zaraz reszta go pytała „Co ty robisz?! Psujesz interes!” Jako nastolatki dorabialiśmy na sprzedaży wódki w bramie. Robiliśmy wyścigi, kto szybciej upłynni towar.

Raz w nocy na bazarze chciałem kupić wódkę, a facet się spytał, ile butelek, a ja że jedną: „A co pan jest chory?”, potem się spytał czy chciałbym zakolegować się za stówkę z jedną panienką. Nie była za bardzo w moim typie, więc powiedziałem, że nie, wtedy zapytał: „A co, pan jest pedał?”.

Nie trzeba na bazarze filmików z gołymi babami oglądać. Można było sobie prawdziwą gołąbeczkę za flaszkę przygruchać. A te to potrafiły takie cuda zrobić, że facet i kilka razy pod rząd mógł małym powywijać, a i kaktus mu następnego dnia nie wyrósł. Pizdki miały przepastne, wilgotne, a tyłeczki grubiutkie, aż nie wiadomo było, w co się zanurzyć… Skończyła taka, to majtki na dupę podciągała, kiecę w dół i bez zbędnego gadania… Te Niemki z tych filmików pornograficznych, to by się od naszych sporo mogły nauczyć.

Prostytutek mnóstwo. W dzień to na bazarze można je spotkać, a wieczorem to przeważnie w bramach. W podwórkach załatwiały swoje sprawy. Jedną nawet znałem, bo do podstawówki z nią chodziłem. Taka niby niewinna, grzeczna, a potem to się wycwaniła. To były takie modelki, że tylko po dużym pijaństwie i zasłonięciu twarzy, to może by coś z tego wynikało. Były strasznie brzydkie. Przerzucały się nawzajem przezwiskami. Słyszałem, jak jedna drugiej coś tam przygryza, a tu odzywa się trzecia. – Co wy chcecie? Przecież ona starsza kurwa, jak syrenka warszawska! – W śmiech cały bazar poszedł… Prostytutki można było rozpoznać od razu, po wyglądzie. Może nawet nie zawsze ubierały się w sposób wyuzdany, ale miały to coś, co sprawiało, że wiedziałeś, że to panna lekkich obyczajów. Może tak bardziej kolorowo ubrane, wymalowane, z papierosami w ustach. Klient wiedział, jak je znaleźć, gdzie ich szukać. One gromadziły się zwykle w okolicach sprzedawanych flaków. Wystarczyło, że się tylko odezwały. Po ich mowie można było wyczuć, że to prostytutki. One same zaczepiały.

Panie te zwykle były utrefnione, znaczy wytapirowane. Umalowane. Szminka na czerwono, paznokcie na czerwono, makijaż ostry jak nóż. To te co się źle prowadziły, te gorszego pochodzenia.

Różni dobrzy ludzie przychodzili do mojej matki i doradzali jej, żeby dwóch synów oddała do domu dziecka. Będzie jej trochę lżej i dzieciom będzie lepiej. Matka nie zgadzała się na to i mówiła, że ma nas czterach i wszystkich jednakowo kocha. Pamiętam, że pewnego razu przyszedł do naszego domu mój nauczyciel. Podsłuchałem ich rozmowę, stojąc pod drzwiami. Nauczyciel przekonywał matkę, aby oddała mnie do domu dziecka. Odpowiedziała mu, że nie może tego zrobić. Nauczyciel nie dawał za wygraną. „Może pani. Trzeba powiedzieć dzielnicowemu, że syn przynosi do domu kradzione kury. Sami go zabiorą”. Stawał się coraz bardziej natarczywy, a ja z bijącym sercem czekałem, co powie matka. Nie zgodziła się.

Po jakimś czasie, a nie było to kilka tygodni, a raczej kilka lat, dochrapała się regularnej budki 2x2 m, handlując tam już to torbami, już to kreacjami ślubnymi.

Pan Czarek

kupiec

Dariusz Osiński

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Henryk Niewiadomski, „Dziad”

kupiec, domniemany przywódca gangu wołomińskiego

„Świat według Dziada. Sensacje XXI wieku”, redakcja, korekta, skład i łamanie, druk i oprawa Henryk Niewiadomski – pseudonim „Dziad”, więzień polityczny III Rzeczpospolitej, Warszawa 2002, s. 5-6

Zbigniew Kozłowski

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Dariusz Osiński

mieszkaniec Pragi

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Joanna Mazurek

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Janusz Głowacki

pisarz, dramaturg

Paweł Smoleński, „Bida musi pofolgować, czyli na szlaku hańby”, wywiad o piciu z Januszem Głowackim. „Gazeta Wyborcza”, 21.05.2009

Klient

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichowski, Krzysztof Wiliński „Wielkie Bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 88

Jeden przyjdzie w to środowisko i ono go nie zrazi, nie wtopi się w to, nie podda się. A są tacy, co wpadną w nałóg. Załamują się. Piją.

Idąc po Pradze z „Łysym” zawsze czułem się bardzo pewnie. Nikt nie mógł się do mnie przyczepić. Stefanowi to w ogóle załatwiłem występ w telewizji! Był taki cykl „To się w głowie nie mieści” i „Łysemu” został poświęcony cały program dotyczący mundurów wojska niemieckiego z czasów ostatniej wojny. Łysy to był prawdziwy oryginał – artystyczna dusza, malarz, a miał swój system, w którym szedł do więzienia przetrwać każdą zimę. Dokonywał jakiegoś małego przestępstwa, dawał się złapać i miał całą zimę z głowy. W więzieniu na Białołęce znali go wszyscy łącznie z naczelnikiem, któremu zwyczajowo malował mieszkanie.

Andrzej Tomaszewski

kierownik pracowni ślusarskiej
w Teatrze Powszechnym

Pan Czarek

kupiec

Na Bazarze oferowano spodnie np. w kolorze bordowym czy nawet czerwonym. Wtedy noszenie takich szokowało. Można było też kupić niedostępne gdzie indziej „spodnie sztuczkowe” czyli uszyte z materiału w prążki lub cienkie paski. Co najważniejsze – podobne ubrania widywaliśmy na zdjęciach np. Rolling Stonesów. Gdy szedłem ulicą ubrany w takie spodnie, przechodnie zaczepiali mnie i pytali, skąd je mam. Duma człowieka rozpierała!

Miałem znajomego, który pracował w Monopolu Spirytusowym na Ząbkowskiej i on ciągle miał alkohol, i wszyscy się zastanawiali, jak on to wynosił. Dopiero po wojnie zdradził swój sekret. Podczas pracy wpompowywał alkohol w ramę roweru i po przyjeździe do domu spuszczał z ramy prawie pół litra. Codziennie był pijany. W czasie okupacji, gdy był wypłacany deputat alkoholowy, by rozpić społeczeństwo, to on był ciągle na bani. Pewnego dnia zebrały się sąsiadki i poradziły jego żonie, żeby troszeczkę z nim piła, to wtedy będzie miała wszystko pod kontrolą. I gdy już w latach sześćdziesiątych, w okresie pracy w Teatrze Wielkim, pojechałem na Pragę, bo kręciliśmy tam krótki film o Ząbkowskiej, spotkałem wtedy tego pana, no i widzę, że on w świetnej formie, elegancko ubrany i spytałem. „Co słychać u pana?” „U mnie wspaniale” – mówi, „A „żona” spytałem. „Rozwiodłem się, przecież to alkoholiczka”. Kręciliśmy wtedy na Nieporęckiej vis a vis mojego domu i robotnicy remontowali fasadę tego domu i krzyczeli „Panie Wiesiu, dopieprz im pan” i to jest typowo praskie, że nie wie się o co chodzi, ale się wtrąca.

Wiesław Ochman

śpiewak operowy

Zbigniew Hołdys

muzyk

Takie akcje zdarzały się wszędzie. Tymczasem na bazarze hippis mógł spotkać się najwyżej z nieuprzejmą obsługą. Jeśli handlarzowi zależało na pieniądzach, to nie dał nic po sobie poznać. Jednak co do zasady, ubrań dla hippisów tam nie było. Ewentualnie w grę wchodziły damskie bluzki, jeśli miały wystarczająco duże rozmiary i np. żaboty. Przypominały ubrania z XVII i XVIII wieku, z epoki płaszcza i szpady. I to już było w stylu hipisowskim.

Jak przyjechał Charles de Gaulle do Polski w 1965 roku, to strasznie się zrobiły modne tzw. czapki degolówki – okrągłe, cylinder z daszkiem. Na Marchlewskiego, gdzie mieszkałem, stały prywatne pawilony i tam sprzedawano degolówki. Sprzedawano je również na bazarze Różyckiego. Zapanował szał, wszyscy młodzi faceci chcieli chodzić w degolówkach. Ja nie chodziłem, bo nie byłem zwolennikiem Charlesa de Gaulle'a.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Zbigniew Hołdys

muzyk

Hipisi udawali się na bazar głównie po dzwony, z nogawkami obcisłymi i mocno rozszerzanymi u dołu. Nogawka obcisła w kolanach potrafiła mieć 40-50 cm klosza w dolnej części, jak spódnica. Jednak poza dzwonami hipisi mieli potrzeby estetyczne, których nie dało się zrealizować na bazarze. Oni chcieli mieć np. spodnie w kwiatki, a takich spodni nie sprzedawano. Przede wszystkim z powodów kulturowych. Praga uważała, że hipisi to frajerstwo i cwelostwo. Traktowano ich, jak mężczyzn poprzebieranych za kobiety – czym Praga pogardzała i pogardza do dziś. Miała do nich stosunek podobny do podejścia Putina do homoseksualistów. Jednym słowem: co do zasady dla pedałów na bazar nie sprowadzano ciuchów. Niechętnie patrzono też na mężczyzn z długimi włosami. Mnie trochę rozpoznawali i dawali mi święty spokój, ale wszędzie toczyła się swoista wojna kultur.

W latach 60-tych Warszawa została podzielona na dzielnice- podwórka. Miały miejsce walki, alianse. Wola nienawidziła Ochoty, Praga trzymała z Wolą. Ci wszyscy chuligani chcieli się modnie ubierać. Pojawiały się zespoły rockowe. Przyjeżdżali do Polski Animalsi, Johny Hallyday, Rolling Stonesi. Pojawiły się kolorowe koszule. Kwiaty na nich malowane, wielkie, dosyć ordynarne. Wzory te nie były subtelne i to się od razu rzucało w oczy. Nastała moda hipisowska. Wtedy już noszono modne dzwony. Chodzenie w prawdziwych dzwonach to był największy szpan. Tłumaczyłem krawcowi, żeby mi uszył dzwony. Odbieram spodnie w umówionym terminie, a one są proste. Jego mały móżdżek nie zrozumiał, że ja chcę dzwony.

Ja mieszkam tu już od 60. lat i nie jestem ani złodziej, ani bandyta i żyję jak normalny człowiek. Mam żonę, dzieci a teściowa siedzi. Zostałem git człowiekiem z Brzeskiej. Po prostu jest frajer, cwel, nygus i są normalni ludzie, którzy na policji nie kablują. Praga, wiadomo, nie dla frajerów. No i jak szedł jakiś gitowiec, to on się pytał „Kto ty jesteś?” I trzeba było odpowiedzieć „Zapytaj się ludzi”. „Jakich ludzi?”, „Tych ,z którymi chodzę”. Takie były odzywki. Jak źle odpowiedziałeś, to dostałeś w nos. Tak jak w więzieniu, są zasady.

Sześćdziesiąte lata to ten czas, kiedy garownicy byli bardzo szlachetni. Porozumiewali się swoim językiem, czyli grypserą, w więzieniu. Funkcjonowała też gwara złodziejska tzn. kmina. Jak to się mówi, złodzieje kminili. Grypsera to był język więźniów, żeby klawisze nie skumali, o co chodzi. Grypsera nie była jeszcze „sprzedana”, potem ulica zaczęła tym mówić czyli gitowcy. Jest różnica pomiędzy garownikami, a gitowcami. Garownicy byli szlachetni. Wyróżniali się kodeksem honorowym, mieli sznyty, cięli się, mieli dziary, mieli cyngwajse pod lewym okiem. Kropka, która znaczyła, że to jest git człowiek. Kropka między oczyma znaczyła, że to świr. A pod prawym, że to cwel. A na ustach to jeszcze gorszy cwel. Oni się tą mową, grypserą, na początku nie porozumiewali poza więzieniem. Jak została „sprzedana” na zewnątrz, to ulica – czyli tzw. gitowcy, ci gówniarze, chuligani, którzy często nie siedzieli, nie garowali – przejęli ten język grypsery. Nawet jeżeli ktoś nie należał do tego środowiska, musiał ten język znać. Pewne słowa stanowiły tabu. Jeżeli się źle odpowiedziało, można było zostać zgwałconym, a nawet zabitym.

"Gierek"

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004,
s. 26-27

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Ja jeździłem na Pragę do szkoły, tam ludzie nie lubili długowłosych. Hipisi byli tępieni również przez gitowców. Na bazarze Różyckiego na szczęście nie było gitowców. To znaczy byli, ale to nie było ważne. Tam po prostu chodziło o to, żeby coś sprzedać i kupić.

Pan Czarek

kupiec

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Zbigniew Hołdys

muzyk

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Kto na Pradze nie grypsował, ten zostawał frajerem. Frajerowi nikt piątki nie przybijał. A sam by człowiek nie przeżył. Bójek miało miejsce sporo. Ale funkcjonowały zasady. Solo. Jeden na jednego. Nie należało kopać. Chyba że sobie zażyczono wolnoamerykankę, ale to też tylko z kolana można było twarz obić. Miałem wtedy dziewczynę na Muranowie. Jolka. Zdrowa kicha, duża klata. Chodziłem z nią. Raz mnie zobaczyli ci „mistrzowie” stamtąd, potem drugi raz, trzeci. Podchodzą i pytają, czego szukam. I coś mi tam churgoczą. To ja im mówię „A co wy jesteście, tacy figuranci? Że jestem sam? Poczekajcie pół godziny, przyjedziemy tu całym wagonem i zobaczymy, kto jest mocny”. No to zaczyna się gadka: „A znasz tego i tego?” A ja na to, że znam, i to dobrze. I tak się wypytywali. A jak się wypytali to mówią „Git jesteś, też ich znamy”. Piątka, piątka i w porządku. Potem z Jolką się rozstałem, a kumple zostali.

Ta muzyka, to był folklor praski, często jeszcze przedwojenny. To był folklor najdłużej utrzymujący się, niezależny. Druga wojna światowa, okupacja nie zrobiła mu zbyt wielu szkód, bo kwitło życie warszawskie. Kapele, zespoły, gwara i zasady. Na bazarach leciała muza warszawska, Wielanek, Grzesiuk.

Wśród nagrań znalazłem m.in. piosenki więzienne. „Przyleciał do mnie na kraty, biały gołąbek skrzydlaty, spojrzał na nędzne me szaty i odleciał w siną dal”. Zostałem sprowadzony do parteru! To doznanie otworzyło mi oczy. Początkowo nie mogłem „dogadać się” z tą sytuacją. Wcześniej sądziłem, że muzyka, jakiej słucham ja i znajomi z mojego szkolnego środowiska, była najważniejsza na świecie. Tymczasem okazało się, że są ludzie, którzy nie mają takich aspiracji. Chcą wyglądać tak, jak wyglądają – po prasku (a to też jest do dziś trochę różniąca się od reszty świata moda) i chcą mówić swoim językiem.

Nigdy złotówki z tych pocztówek nie było tylko paczka śliwek w kapelusz i popalić. Podpisywałem je na festynach. To były czasy „Dzisiaj, jutro zawsze”… czy „Boguś trzymaj się”. Potem w „Życiu” Wołka któraś z kupcowych wyznała „U mnie ubierali się Polański i Łazuka”. Paszporty pozostawały wówczas nie do osiągnięcia, ale atrakcyjną wizą pozostał bazar Różyckiego.

Bogdan Łazuka się nie przyzna, ale on był mistrzem, gdy pojawiły się pocztówki dźwiękowe. Pocztówka kosztowała 10-15 zł, chociaż może trochę więcej. A na bazarze istniało studio i można było nagrać taką pocztówkę (z grubsza to brzmiało „dla mojej kochanej Heli”). Tam sprzedawano różne piosenki i należało dograć coś od siebie. Łazuka zaśpiewał jedną piosenkę pocztówkową i się wstawiało dowolne imi „Daniela, Daniela, moje oczko w głowie…”

Prawo autorskie wtedy nie istniało. Istniała za to produkcja płyt pocztówkowych podłej jakości sprzedawanych na bazarze. Dziś nazwalibyśmy ten proceder piractwem. Jak to wyglądało? Całą powierzchnię pocztówki (widokówki, kartki pocztowej) pokrywało się specjalną, plastikową folią, przypominającą taśmę „skocza”. W środku wycinało się otwór i nakładało na specjalne urządzenie, które działało odwrotnie niż gramofon: igła ryła melodię odtwarzaną z innego urządzenia. Powstawała płyta bardzo złej jakości. Trzeszczała niemal od nowości. Magnetofony były bardzo drogie. Kasetowce jeszcze nie istniały. Co mógł zrobić fan przeboju usłyszanego w radiu? Pozostawało mu jedynie modlić się, żeby piosenkę nadano ponownie, żeby mógł ją usłyszeć. Płyta pocztówkowa rozwiązywała ten problem. Wydatek rzędu 7 złotych umożliwiał słuchanie muzyki na gramofonie w dowolnym miejscu i czasie. Wytwórnie oferowały nie tylko gotowe pocztówki z piosenkami, ale umożliwiały również nagranie własnych życzeń – jeśli płyta miała stać się prezentem dla bliskiej osoby (np. na święta czy urodziny).

Na bazarze słychać było muzykę. Mój ojciec miał koncesję na patefony. One działały na korbkę. Stalowe szpile jeździły po płycie. Wkładało się je i przykręcało śrubeczką. To jest płyta „Muzy” – była taka wytwórnia. Płyta „Muzy” i bardzo stare pudełko do szpilek. O! „Z igłami Marshalla osiąga się najdelikatniejszy i najbardziej naturalny odbiór/odtwarzanie. Nazwa Marshall gwarantuje jakość”. Na drugiej stronie jest pierwsze wejście z opery „Lohengrin” Ryszarda Wagnera. „O dzięki ci łabędziu mój” i tak dalej. Wielki tenor Fernando De Lucia śpiewa. Widocznie wytwórnia była w Czechach, ale to jest „Voice”. I one są z 1920 roku, to około stu lat temu. Dlatego łyknąłem trochę sprawę opery. I śpiewu. Bo na bazarze nie było warunków do słuchania płyt, a przychodzili melomani. I ojciec pierwszy zbudował (bo był złotą rączką) na bazarze adapter. Adapter, czyli odtwarzacz płyt. Elektryczny. I miał stos tych płyt i klienci sobie wybierali i przesłuchiwali. To jest Enrico Caruso, ten król największy. „Zakazana pieśń”, „Addio” Tostiego. Enrico Caruso – tenor. Te płyty grają jeszcze. Ktoś się uprze, to spuszczam z ceny. O! To jest bardzo stara płyta. „Home, sweet home” Allan McLuckie. To się potem z encyklopedii Metropolitan dowiedziałem. To była mezzosopranistka pochodzenia żydowskiego. Ta śpiewaczka. To jest jednostronna płyta. I ta płyta już ma ponad sto lat. Z bazaru! Rodzice byli bardzo wesołymi ludźmi, bawili się. Ja mam jeszcze cały album płyt rozrywkowych. Tu jest słynna aria „Z cieniem” z opery „Dinorah” Meyerbeera. Śpiewa wielki sopran koloraturowy Luiza Tetrazzini…

Ksywę „Otello” dostał, ponieważ gdy już go przyprowadziłem na Krakowskie Przedmieście, to on zakochał się w Jadzi, która pracowała jako barmanka w winiarni. Był bardzo zazdrosny i nikt nie mógł jej ruszyć, bo zaraz dostawał w dziób, a on miał około dwóch metrów wysokości. Pochodził z Pragi, z ulicy Wileńskiej. Drugi to „Szajba”. Człowiek, który założył orkiestrę i kontraktował koncerty na jeden wieczór – rozrywkowe, taneczne. I robił to w ten sposób, że po pół godzinie gry wywoływał bójkę (on się bardzo dobrze bił), przyjeżdżała milicja, zamykała imprezę, a on z całą orkiestrą udawał się gdzie indziej. Tam też po pół godzinie wywoływał bójki. Zamykali imprezę a on jechał na trzecią zabawę, gdzie znowu grał. W ten sposób w jeden wieczór zarabiał trzykrotną stawkę. „Szajba” był związany z bazarem, bo tam funkcjonowała giełda takich kontraktów. Tam się wszystko ustawiało.

Facet trzymał na rękach ancug to jest garnitur i wrzeszczał: „Takie szycie wyśmienicie, cztery lata przechodzicie, nim na gwoździu powiesicie. Drobny  żwir przepuszcza wody ni kropelki”.

Sprzedawano tu najbardziej egzotyczne alkohole. Po raz pierwszy w życiu zobaczyłem na bazarze butelkę wódki z zatopionym w niej jaszczurem z Korei.

Pierwsze modne lusterka z aktorkami i grające pocztówki też najszybciej tu się pojawiły.

Inny genialny aktor na sztalugach miał ustawione lustro, w ręku kawałek świńskiej skóry, na której tkwiła jeszcze szczecina. Mazał skórą lustro tak, że pojawiały się straszliwe tłuste plamy. I mówił, cały czas mówił – prowadził wielki aktorski monolog: „Ludzie, ludzie, co ja robię, patrzcie, jakie to obrzydliwe, nie, już nic nie widzę, już się nie widzę, całe lustro jest brudne, nie ma mnie, nie ma mnie, ale nagle...” i tu brał ten cudowny aparacik do rąk, a ludzie zamierali... „Ale nie. Nie. Jest ratunek”. Obok miał wiadro z mydlinami i dalej ciągnął – „Proszę państwa, dużej matury nie trzeba” i przesuwał wynalazkiem po tym lustrze. Nawet plamy po szczecinie schodziły. Mogłem godzinami stać i go obserwować.

– Maść na szczury! Maść na szczury! Łapiesz pan szczura, smarujesz pod włos i po dwóch tygodniach bydle zdycha. Maść na szczury! Maść na szczury!

Jak przekraczało się bramę bazaru to nie czuło się komuny. Tam funkcjonowały inne prawa. Ze względu na ludzi chodziłem na bazar, bo tam przychodzili ci, którzy uprawiali sztukę kreacji. Tam słyszałem: „amerykańska automata do wiązania krawata: co się nie namęczem, co się nie natrudziem, krawata nie zawiążem, koszule wybrudziem, a jednakowoż krawata nie zawiążem – amerykańska automata do wiązania krawata”. Nie pamiętam, jak wyglądała ta automata, ale pamiętam, jak była reklamowana. Pierwsze wrażenie to jakbym wszedł do teatru. Zobaczyłem ludzi, którzy uprawiali sztukę użytkową! Czyli kreowali zapotrzebowania na towary, które mieli – mniej lub bardziej potrzebne. Stałem z otwartymi ustami, jakbym wszedł do teatru iluzji.

Tu na bazarze funkcjonował fragment luksusowych warzywniaków, czyli nie do uwierzenia: pomarańcze i cytryny sprzedawane na sztuki. Później zamieniano te pieniądze na zwykłe, proste używki, typu „Kto kraj uwielbia i ojczyznę kocha, codziennie zażywa C2H5OH”. Tu sprzedawano łososie i kawior. Wielu ludzi, sławnych dzisiaj, nie będzie chciało się przyznać, że tatuś ambasador bardzo często tu towary przywoził, bo przecież miał możliwość.

Na jednym z pobliskich podwórek – studni, z mikroskopijną kapliczką pośrodku, miała mama swoje interesy. Pan z parteru dla niej szył torby. U starszej babci naprzeciwko mieli swój nieodkryty nigdy przez tajniaków magazyn. Interesy rozwijały się, wręcz kwitły. Ich załatwianie przekroczyło granice bazaru, Targowej, Pragi. Jeździłem aż na Wolę jako kurier, gdzie jakiś pan krawiec garniturowy produkował kurtki. Z ilością nie należało przesadzać, aby nigdzie po drodze nie rzucać się w oczy.

Dworzec Wileński. Tu o drugiej w nocy przyjeżdżały pociągi linii Małkinia – Białystok. Tu czekały w nocy riksze towarowe i na te riksze brali ludzie towary z pociągu dla pani Wiśniewskiej, Kowalskiej czy Grzybowskiej. I specjalnie dla tego pana z rikszą w nocy otwierano bazar. I pan kładł towar przy budce, plandeką przykrywał i kamieniami okładał. Tu nikt nikomu tego nie ukradł, to w ogóle nie wchodziło w rachubę. Ci ludzie się znali, oni się wzajemnie gościli, rodziły się związki. Połowa mieszkańców okolicy żyła z bazaru. To było wzajemne utrzymywanie się.

Na Brzeskiej miałem rodzinę. Cioteczny brat ojca był dozorcą pod dwudziestym. Wszystko, co tu widziałem, dla mnie wydawało się wtedy straszne. Co chwila ktoś kogoś zaczepiał. Chciał coś sprzedać, coś kupić. Rodzice mówili mi, żebym się nie zatrzymywał, bo tu przestępcy łapią dzieci. Bałem się, że mnie złapią i gdzieś wywiozą. Więc tylko z bramy wyglądałem. Brzeska tętniła życiem przez całą noc. Kiedy już dorosłem, to wiedziałem, że wszystko tu można kupić: i gorzałkę, i zakąski. Babiny siedziały tu całą noc. Ludzie śpiewali, pili, wesoło było. A już koło trzeciej nad ranem przyjeżdżali dostawcy z warzywami i rynek ożywał.

Żadna kobieta nigdzie indziej tak nie powie. To jest praski slang, rodzaj języka więziennego, którym tam mówią nawet do psów.

Funkcjonował ścisły podział na Targówek i Pragę, granica szła po torach kolejowych. Słyszałem taką historię, że bandyta, który uciekł z więzienia, znalazł się na Pradze, ale on coś miał krzywo – tak się mówiło, skiepścił się na Targówku. Ci z Pragi pobitego nie wydali policji, tylko go przerzucili przez te tory na Targówek, aby ci ludzie z Targówka nim się zajęli. Nie oddawało się człowieka na policję, broń Boże, tylko na drugą stronę torów. Załatwiało się sprawy między sobą.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Zbigniew Hołdys

muzyk

Zbigniew Kozłowski

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Zbigniew Mentzel

pisarz, eseista

rozm. Maciej Miłosz, „Życie Warszawy”,
nr 92, 18 IV 2008

Dariusz Osiński

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Marek Piwowski

reżyser

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Zbigniew Hołdys

muzyk

Bohdan Łazuka

aktor, piosenkarz,
prezenter radiowy i telewizyjny

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Zbigniew Hołdys

muzyk

Wiktor Skowroński

zamieszkały przy ul. Brzeskiej,
aktor z Teatru Powszechnego

Marek Piwowski

reżyser

Józef Makowski (Max)

rozmawiał Przemysław J. Olszewski <<Praga gada>> Fundacja Animacja

Piotr Ikonowicz

polityk, działacz opozycji w PRL, publicysta

Dariusz Osiński

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Piotr Ikonowicz

polityk, działacz opozycji w PRL, publicysta

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Biegałem z kolegami po bazarze i zbierałem historyjki z „Donaldów”, gum do żucia. Wtedy jeszcze nie każdy wiedział, że te mini komiksy są w gumach i wyrzucał opakowania. A my dzieciaki lataliśmy po bazarze i jak leżał jakiś papierek, to się go podnosiło. A potem konkurowaliśmy, kto ma więcej tych historyjek. W lany poniedziałek kupowało się jajka-sikawki na bazarze i jak szły ładne dziewczyny, to stało się pod bramą i sik pod spódnicę. Funkcjonował na Targowej ogródek pod 46-tym i tam spotykali się ludzie z Brzeskiej. Tam się w piłkę grało, alpagi piło. Kiedy skończyłem ósmą klasę, to stała tam wiata i my gitowcy się pod nią spotykaliśmy z dziewczynami. Były wśród nich: duperki, takie co nic i takie normalne. Z nami chodziły takie normalne. No i kupowaliśmy alpagi na zakończenie ósmej klasy. Wypiło się pół i człowiek był nagrzany jak nic. Wtedy właśnie milicja wpadała, a my uciekaliśmy po podwórkach.

Jednym z najbardziej chodliwych towarów na bazarze była guma Wrigley’s, amerykańska. W normalnym obiegu sklepowym nie dało się jej kupić. A tu leżała niemal na każdym straganie. Jako chłopcy marzyliśmy o niej, bo to był przecież smak Zachodu, smak Ameryki.

Urodziłem się w ‘58 roku, w roku w którym po raz pierwszy ukazał się „Dziennik Telewizyjny”. Wtedy głównym jego bohaterem był Gomułka. Nie miałem telewizora i nic o tym nie wiedziałem. Moim oknem na wielki świat pozostawało okno mieszkania na Targowej 45. Przez to okno widziałem bazar Różyckiego. Dla małego chłopca z biednej rodziny był to świat z bajki. Zbierałem komiksy o Hansie Klossie i marzyłem o kolorowym świecie, którego skarbami handlowano na bazarze. Rodzice byli jednak biedni i to babcia dawała mi kieszonkowe. Zacząłem myśleć o własnych pieniądzach. Kobieta pracująca w kiosku szczelnie zasuwała małe okienko, aby nie tracić ciepła. Gdy ktoś zapukał w szybę, zdziwiła się, bo przed kioskiem nie było nikogo. Dopiero po chwili zauważyła chłopca, tak małego, że musiał stanąć na palcach, aby go zobaczyć. Gdy poprosiłem o dziesięć „Expresów Wieczornych”, zdziwiła się jeszcze bardziej. Po piętnastu minutach przyszedłem znowu. Pierwszym kioskiem, do którego przywozili gazety, był ten na Kijowskiej. Leciałem tam o wpół do pierwszej, kładłem 5 zł i kupowałem 10 sztuk „Ekspresu…”, wlatywałem na Targową do „Oazy” i tam sprzedawałem te pierwsze dziesięć. Potem wracałem i brałem 20, i szybko do „Inwalidów”. Na koniec prułem na Różyca i tam sprzedawałem ostatnią partię. Zarabiałem nawet po 50 zł dziennie. 50 złotych! To stanowiło olbrzymie pieniądze. To było życie! Początkowo trochę się wstydziłem, bałem się, że ludzie będą mnie gonić, ale okazało się, że nie. Jak wielu innych chłopców w moim wieku oszczędzałem wówczas głównie na gumę do żucia.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Pan Czarek

kupiec

Zbigniew Hołdys

muzyk

"Gierek"

Później to zaczęło się zmieniać. Być może była to po części zmiana pokoleniowa, uważam jednak, że przede wszystkim na bazarze zaczęło się pojawiać zbyt wielu obcych. Coraz częściej wybuchały burdy. A my byliśmy spokojni. Wbrew temu co mówiło się o Pradze, nasze towarzystwo zawsze zachowywało się odpowiednio. I trzymaliśmy się razem bez względu na wszystko. Mój znajomy, który mieszkał wtedy na Ząbkowskiej, nigdy nie zamykał pod domem swojego auta. Doskonale wiedział, że nikt by mu go nie ukradł. Znał swoich sąsiadów, dał komuś zaskórniaka na piwo czy kupił flaszkę i wiedział, że nic nie może się stać. Między mieszkańcami miała miejsce wielka solidarność. Ludzie z Pragi trzymali się razem. Potem to się zmieniło.

Jeżeli tu ktoś przychodził i nie zaczepiał, czyli z pozycji gościa, to nikt mu nic nie zrobił, bo każdy wiedział, stojąc w bramach, że jeżeli ten człowiek odważył się przyjść, to albo ma tu rodzinę, więc go się nie rusza, albo dopiero co się wprowadził, więc też się go nie rusza. Żaden inny człowiek nigdy by tu nie przyszedł, bo jakim cudem.

Nie należało na przykład zaczepić faceta, który szedł w towarzystwie kobiety. Można było podejść do niego, wziąć na bok i powiedzieć „Jutro masz być tu sam”. To taki rodzaj praskiej szarmancji, która nie obowiązywała w innych dzielnicach. Takich odrębności i smaczków kulturowych funkcjonowało mnóstwo. Panowie mieli w zwyczaju  nosić torebki swoich pań podczas wspólnych spacerów. To taki przejaw rycerskości – kobieta miała dzięki temu swobodne ręce. Jednocześnie oznaczało to swoistą oznakę związku. Kiedy facet szedł z panią pod rękę, a pod drugą ręką trzymał jej torebkę, to oznaczało, że idzie w towarzystwie kogoś więcej niż koleżanka. Jeszcze w latach 60. ten zwyczaj stosowano powszechnie – zarówno wśród dojrzałych mężczyzn, jak i młodych chłopaków. W tamtym czasie popularne wśród pań były bordowe torebki crepes. W związku z tym wszędzie widziano wyposażonych w nie mężczyzn. Ja też chodziłem z tymi torebkami pod pachą…

Swój swojego nie wydawał i słowo „honor” było bardzo ważne. Swój swego nie okradał, nie bił, nie napadał i nikomu nie robił krzywdy. Funkcjonowały zasady i jak się jakąś transakcję przeprowadziło, to jak na targu końskim przybijało się ręką, przyklepywało się i nawet się spluwało.

Funkcjonował ciągle kodeks. Jak kobieta szła z torebką, to nikt jej nie ruszył. Jak ktoś szedł pijany, to go zaprowadzili do domu, nie okradli.

Joanna Mazurek

mieszkanka Pragi

Pan Czarek

kupiec

Andrzej Tomaszewski

kierownik pracowni ślusarskiej
w Teatrze Powszechnym

Grażyna Dylewska

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Zbigniew Hołdys

muzyk

Tu przyjeżdżali i z Czech, i z Korei, i proszę pani Murzyni tu też przyjeżdżali, i wozili rzeczy ze swoich stron. Raz proszę pani do tego komisu od ul. Ząbkowskiej złodzieje zrobili podkop. Podkopali się do tego komisu i ukradli dużo rzeczy.

To przy komisie znajdowały się najlepsze na bazarze miejsca. Tu pracowała elita. A sprzedawano… to się w głowie nie mieści… W sklepach nie było nic, a tu futra, lisy, dżinsy. Wszystko co najlepsze. Niektóre kobiety przychodziły tu tylko po to, by dotknąć takiego lisa, czasem na chwilkę przymierzyć i poczuć się jak królowa angielska. Przeciętnym ludziom nawet nie śniło się, żeby to kupić, a taki ze wsi, to nawet wstydził się spojrzeć, nie mówiąc, żeby dotknął.

Produkty zagraniczne przyjmowano w komis i jak się znalazł klient, to wtedy można było dopiero sprzedającemu dać pieniądze. No i w komisie sprzedawano różne rzeczy, o których nie możemy mieć dzisiaj nawet wyobrażenia, co to było. W różnym czasie, w różnych latach to leżało tam wszystko, co modne za granicą, co aktualne, czego potrzebowali ludzie. I ubrania i cały asortyment produktów przemysłowych – i perfumy i drogeryjne różne, narzędzia do włosów, do paznokci.

W centrum bazaru, w murowanym pawilonie, znajdował się komis. Tam dopiero sprzedawano różności: dywany, zegarki, skóry, kożuchy, srebro, złoto i różne drobiazgi niedostępne na polskim rynku, a pochodzące z paczek przysłanych z zagranicy.

Od Brzeskiej jak się wchodziło na bazar, to leżał drób: gęsi, kury, kaczki, indyki i to piszczało i kwikało i różne rzeczy robiło. I oni darli pióra. Jak ktoś chciał kupić w całości, to kupował w całości z piórami i obdzierał sobie w domu, a ktoś chciał już gotowe, tylko samo mięso, to skubali pióra. A dalej leżały już poćwiartowane kawałki i to w innym miejscu, w innym rządku. Pamiętam to bardzo dobrze, bo chodziłam przez bazar do szkoły. Przez pierwsze lata to babcia mnie prowadzała, a potem to już sama szłam. Na Brzeskiej znajdował się postój wozów z końmi i stał parterowy domek – tam można było zaopatrzyć się w wodę sodową czy syfon zanieść do napełnienia i oranżadę kupić. Tutaj właśnie stali ci wozacy z końmi. Dalej, idąc od Targowej, tu jak główne wejście, to sprzedawano eleganckie ubrania, suknie wizytowe, ślubne, garnitury, smokingi. Tu stały pojedyncze budki. Dalej, idąc środkowym wejściem, stały pawilony i budki prywatne z materiałami na metry, z resztkami różnymi, można było dopasować sobie, coś skrócić, podłożyć, przerobić coś. Z pościelą, z bielizną damską oddzielnie, z bielizną męską oddzielnie, bardzo dużo sklepów, pawilonów, budek. Biustonosze, bielizna damska, majteczki obciskane, takie, inne i różne, rajstopy, potem stopki, pończoszki we wzorki, w kolorki i we wszystko.

Pan Czarek

kupiec

Kunegunda Sanir

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

P. Przybyłek

kupiec

Kupiec

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie Bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 57

Kunegunda Sanir

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Co najmniej dwie osoby w moim domu przygotowywały flaki tym kobietom z Bazaru. W lecie szczególnie, jak się człowiek obudził, to słychać było szczęk jak u dzięcioła: tuk, tuk, tuk. Nożem. Bo te flaki w płatach należało pokroić na drobniutkie paseczki. Także od czwartej rano te bidne kobity kroiły te flaki, gotowały, doprawiały i tak dalej. W wielkich garach. I te panie potem rozlewały to w słoiki i sprzedawały. Otulone to zostawało szmatami, żeby nie traciły ciepła. W wielkich koszach to stało. Takie prawie że termosy. Ręce odpadały od krojenia tych flaków. Poza tym kuchnia cała pozostawała w tłuszczu, bo ta tłusta para się unosiła i osiadała na wszystkim. Kuchnia wyglądała przerażająco. Ktoś tam zapoczątkował jakiś alkohol, no to jedziemy! Gdzie? Do Witka na flaki jedziemy. Tutaj, na Brzeską. Ja dzwoniłem do sąsiadki „Szykuj flaki, gotuj, sześć – osiem porcji”. I nieraz musiałem te flaki do pracy przywozić, bo znajomi prosili „Zamów, przywieź też dla kolegów, bo są wspaniałe". Osobne opowiadanie to pyzy.

Można było słyszeć krzyki: „Pyzy gorące, pyzy. Flaki gorące, kiełbasa, żurek”. Pękate baby na wózkach dziecięcych w garnkach, termosach oferowały te smakołyki. Co niektórzy zachwycali się tymi specjałami. Kobiety podawały w miskach, których nie myto przez cały dzień. Niektórzy klienci przychodzili zaopatrzeni we własne naczynia. Pamiętam zapach gotowanych na bazar flaków z własnego domu. Trochę śmierdziało, ale pieniądze nie śmierdzą. Handlarki chodziły po domach przy Brzeskiej i proponowały układ: w danym domu gotowano jedzenie, a ona płaciła za to. Było blisko, a gdzieś należało gotować. Wszystko zaczynało się wieczorem, kiedy dostawca przynosił surowe flaki. Do pokrojenia, obgotowania. Następnego dnia, około 4 rano mama nastawiała 20 – 30-to litrowy sagan na kuchni węglowej. Gotowała wywar z włoszczyzny, przyprawiała go Vegetą, która była trudno dostępna, ale nie dla ludzi z bazaru. Kiedy już należało zanieść bańkę na bazar, to do wywaru dodawało się flaki i zaprawiało zasmażką z papryką. Potem w banieczkę, koszyk, do tego pokrojony chleb, bułki i zanosiło się na bazar. Bułki serwowano zawsze świeże, należało rano wstać i kupić je w pobliskiej piekarni.

Obok komisu kręcili się najrozmaitsi specjaliści, jak panie z pyzami i flakami.

Taką legendarną postacią tego miejsca został facet bez nogi, wyjątkowej grubości, siedział zawsze na wprost głównego wejścia do komisu i zajmował się handlem medalami, odznaczeniami, banknotami, złotem. On nosił lupkę i wagę, i musiał mieć doskonały słuch. Bo jednym z popularnych przestępstw było podrabianie porcelanowych dwudziestodolarówek, które były z pocelany powlekanej złotem. Wagę miały zbliżoną, ale jak postawić i uderzyć paznokciem, to powstawał inny dźwięk.

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Wiktor Skowroński

aktor Teatru Powszechnego

Pan Czarek

kupiec

Jacek Natorff

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

– Nie… po prostu… do rzucania trzeba mieć wszystkie palce.

– Tylko bierzcie u Banasiowej, bo ona czyściutka i ma najsmaczniejsze.

O pamiętam, Mioduszewski taki był. W szkole zawodowej już grał w lusterka. Dobrze grał, dobrze rzucał, ładnie mu to wychodziło. Nagle parę dni po jakiejś grze znaleziono go w nocy powieszonego na latarni. Szło mu zbyt dobrze.

Gastronomia bazarowa funkcjonowała w bardzo prymitywnych warunkach. Wymagało to pewnej wynalazczości. Wykorzystywano np. wózki dziecięce, które dokładnie wykładano pierzynkami. W środku tworzono wymoszczone gniazda. Wszystko po to, żeby te pyzy nie straciły ciepła.

Przychodzili do mnie strzyc włosy tacy, co w laleczki grali, w stolicę, trzy karty albo w łańcuszek. Łańcuszek wyglądał tak, że rzucali łańcuszek na stół tak, żeby stanowił dwie pętle, i pan wsadzał w jedną z nich palec i jak on się na tym palcu zatrzymał to pan wygrał, ale przeważnie schodził z boku i się przegrywało. Bo benklarz jak rzucił, to wiedział, gdzie on się zaczyna, a pan nie i nie trafił pan ani tu, ani tu. To wszystko kanciarstwo. Jak pan postawił na daną laleczkę, to pan wygrał, ale czy panu dali wygrać? Nie dali, przemieniali, a jak pan wiedział za dużo, to nadepnęli panu na nogę, żebyś pan sobie poszedł. Grali jeszcze w planszową grę: „Warszawa, Poznań, Kraków, Stolica”. Były cztery strony, na każdej numeracje, na środku premia. Pan rzucał trzema kośćmi i jak padła 13, to za nią płacili, jak 4 to za czwórkę, jak za stolicę dziesiątka, jak pan obstawił stolicę, to za stolicę płacili trzy razy więcej…

Benkiel był dobrze zorganizowany. Stały czujki i metodą wprost mówiło się zeks. I oni krzyczeli, jak się milicja zbliżała. A przecież w tłumie szukanie takiego, co krzyknął… stawało się bez sensu. Przeganiali małych chłopców, bo taki miał oczy na poziomie gry i widział, jaką się kartę kładło. Oprócz tego wywierana była presja na grających, naganiacze stali i podkręcali. Oni grali wszyscy do wspólnego worka.

I cała Praga jest Twoja i już.”

Gorące pyzy w słoikach. Pamiętam ich smak, który się kojarzy z domowym jedzeniem, z czymś co zostało „naprawdę zrobione”, naprawdę wypracowane – ciemne pyzy.

Joanna Szczepkowska

aktorka

W Rembertowie funkcjonował bardzo dobry bazar z ciuchami. Tam też często z Korą jeździliśmy.

Później te „ciuchy” usytuowane niedaleko ulicy Skaryszewskiej przeniesiono do Rembertowa. To było już miejsce w pewnym sensie ekskluzywne. Stragany solidnie zbudowane, no i inni ludzie już tam jeździli. Podmiejska lokalizacja utrudniała dotarcie. Już nie każdy z miasta mógł się tam wybrać. Klientela przyjeżdżała samochodami – w pewnym sensie tam ubierała się już tylko „śmietanka”.

Za benklarzami dywany, firanki – i to zarówno sprzedawane w dużym pawilonie, jak również na zewnątrz przez handlujących kupców, tak z budki, jak i z ręki. Również wełnę sprzedawano, pasmanterię, różne galanteryjne rzeczy, spinki, suwaki, szpilki. Były całe budki gdzie tylko guziki leżały, jakie tylko pani chce, można było dobrać. No i ciuchy.

Zbigniew Hołdys

muzyk

Janusz Korwin-Mikke

polityk

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Kunegunda Sanir

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Pamiętam jak w „Kronice Filmowej” pojawiło się hula hop (nazywane wtedy hula hup). W trzy dni później już sprzedawano na Bazarze. Podobnie z butami. Jak Beatlesi pojawili się w tych swoich butach beatlesówkach, to zaraz pojawiły się u nas w obiegu. Funkcjonowały trzy miejsca, gdzie je sprzedawano w Warszawie. U Śliwki, gdzie były drogie, u „Filantropa” gdzie było tanio (dlatego nazywali go filantropem) i na bazarze. Tam ceny stały po środku, kupcy zawsze potrafili wyczuć wartość towaru.

Materiały na płaszcze ortalionowe brałam od pani Husiatyńskiej. To ona pierwsza sprowadziła ortalion do Polski. Sprzedawano pasówki rozkloszowane z czarnej krepy, bardzo dobry materiał. Z flaneli płaszcze, garnitury z adrii, rapafortu. Futra sztuczne i z muflonów, to utleniane barany, ładnie podfarbowane. Tarafanki, sukieneczki z ceraty, z imitacji skóry. Laminat też zdał egzamin, piękne płaszcze z tego robiono. Wzory drukowali w czasopismach, na podstawie tego krawiec robił szablon i powstawały naprawdę modne modele. Pani Michałowska jakie piękne modele przywiozła. Samolot cały przyleciał z towarem, staliśmy w kolejce po nylon z nadrukiem – piękne z tego sukienki wychodziły. Wszystko, co najmodniejsze, zawsze było na bazarze.

W roku '63 cała Warszawa ubrana była w ortalion, większość tych ubiorów, jak kurtki i płaszcze, pochodziło z bazaru Różyckiego.

W '64, a może '65, pojawiły się włoskie płaszcze ortalionowe za 1200 zł, a metka do tego płaszcza kupowana pod sklepem komisowym kosztowała 100 zł. I wystarczyło przeszyć.

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Michał Komar

pisarz, krytyk, publicysta

Barbara Borysiuk

kupcowa

Jacek Natorff

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Jacek Natorff

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Beatlesówki miały trzy guziki na boku, spiczaste, obcas. Trzewiki Rolling Stonesów były ze ściągaczem. Tu od ulicy znajdowała się alejka „wszystko do butów”. Pół województwa mazowieckiego szyło cholewki dla tej uliczki i przywożono je tu. Naprawdę buty na bazarze niewiele się różniły od oryginałów z zachodu.

Sprzedawano wówczas trzy rodzaje butów: beatelsówy, rollingstonsówy i kinksówy. Beatlesówy miały sztyblety, dłuższe z zadartymi nosami. Rollingstonsówy miały klamry metalowe, a kinksówy miały węzły. Pamiętam, że ja nosiłem rollingstonsówy. Po butach widziało się, kto słuchał jakiej muzyki.

Nastolatki, to nigdzie indziej nie kupowały butów, tylko na Różyckiego. Tam były najmodniejsze. Może byle jak zrobione, ale na naszą kieszeń. I wie pani, była wtedy moda na szpiczaste. Sprzedawano je tylko tam, nigdzie więcej pani ich nie kupiła. Owszem istniał taki szewc na Rutkowskiego, ale ceny nie na kieszeń chłopaków z Pragi. Bazar w latach 60. pełnił rolę kreatora mody. Reagował błyskawicznie. W kinach puszczano film „The Beatles”, a już po miesiącu można było kupić ich buty.

"Benklarz"

rozm. Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 70-73

Dariusz Osiński

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Bogusław Bocheński

mieszkaniec Pragi,
członek projektu „Cała Praga śpiewa z nami”

Zbigniew Mentzel

pisarz, eseista

rozm. Maciej Miłosz, „Życie Warszawy”,
nr 92, 18 IV 2008 r.

Ryszard Wójcicki
fryzjer

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Fragment wiersza Tadeusza Czarneckiego Babickiego o pyzach z bazaru Różyckiego

źródło: Jednodniówka „Różyc” z 14 czerwca 2002 r.

Policjanci z Cyryla to żyli z benkla. Codziennie chodzili z ręką i im dawali, więc dlatego tego nie można było zlikwidować. Stójki stały. Sama widziałam tych stójkowych, cały gang tych od trzech kart i lusterek. Oni stali od stolika do samego Cyryla, . I jak się na Cyrylu ktoś ruszył, to w ciągu jednej minuty, dwóch, już tu przy stoliku wiedzieli, że oni jadą. Nie było szansy. Policja na Cyryla została skorumpowana przez świat przestępczy. Nawet doszło do tego, że jak już w końcu zaczęto ich rozliczać, to główny komendant na Cyryla się powiesił. A wszystkich innych wymieniono.

Siedem lat mieszkałem na Manhattanie i tam miało miejsce to samo! Dolny Manhattan, Greenwich Village, East Village. Tam Murzyni i Latynosi nawet to trochę ulepszyli. Na Manhattanie też działał benkiel. To zostało tak samo dobrze zorganizowane, bo oprócz ludzi, którzy grali, stali też inni, podstawieni, którzy wygrywali. Stały czujki. Benkiel to coś, co jest nie tylko lokalne, ale również uniwersalne.

Milicja goniła, ale to nic nie pomagało.

W głównej alei naciągano ludzi na grę w trzy karty – co było oczywiście nielegalne.

Kiedyś wygrałem i od razu mnie wyrzucili. Miałem za dobre oko. Podszedł z tyłu facet i powiedział... jedno słowo było na „s”, drugie na „g”. Ale można wygrać... Ma się szansę – jedna trzecia. Jeżeli benklarz tak zmyli przeciwnika, że ten zupełnie nie wie, gdzie jest karta, to obstawiający ma szansę jeden do trzech, że wygra. A że płaci się jeden do dwóch, to benklarz wygrywa średnio dwie stawki. Co więcej, są tacy dobrzy benklarze, że gracze są pewni, że to jest ta karta. Benklarz tak potrafi zmylić, że nikt w ogóle nie wie, że to jest niewłaściwa. Jak ktoś jest za bystry, to go wyrzucają, jak mnie. Benklarz musi wyjść na swoje. To jest porządna gra. Ja zostałem wrogiem tępienia benklarzy. Jeżeli ktoś chce stawiać, to – moim zdaniem – nie jest to żadne oszustwo.

Ja nie wiem, jaką te Cyganki musiały mieć siłę perswazji, przecież te dziewczyny, panie w wieku średnim lub jeszcze starsze, nagle miały portfel na wierzchu i ta Cyganka wyciągała pieniądze z niego za ich pozwoleniem. Tam nikt im nie wyciągał z kieszeni, tylko Cyganki tak robiły, że sama pani dawała. Jednym z moich wspomnień jest obrazek dziewczyny, której Cyganki wróżyły, a potem ona biła głową o beton, że miała pieniądze na kożuch i Cyganki ją okradły, ale przecież ona z własnej woli dała się naciągnąć.

Wyszedłem, pojechałem na bazar, odegrać się. U pierwszego wygrałem ze dwa razy, u drugiego raz, u trzeciego raz, a do czwartego to już nie doszedłem, bo musiałem szybko biec, żeby mi nie złamali nosa. No, ale swoje odegrałem. Bo jak pan wie, „o co chodzi”, to zawsze pan wygra.

Wróżenie Cyganki z Bazaru Różyckiego

Cyganie na bazarze stanowili odrębną grupę. Pozwolono im tam być, ale z „gadziami” się nie bratali. Stanowili odrębny świat.

Między tymi flakami i pyzami stali ludzie, którzy robili różne ciemne interesy, czarne interesy. Machniom!. A to dolary, a to papierosy, a to alkohol. Tam też panienki stały, takie łatwego prowadzenia, a i Cyganki zagadywały: „powróżę pani, powróżę”. Z dziećmi przychodziły. Bardzo dużo krążyło Cyganek na Pradze i dookoła bazaru. Nie można się było od nich opędzić. Zagraniczni jak przyjeżdżali, to też dawali się nabrać na wróżenie z rąk.

Sylwester Kozera

muzyk

Joanna Mazurek

mieszanka Pragi

źródło: AHMMWP

Grażyna Dylewska

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Marek Piwowski

reżyser

Pan Czarek

kupiec

Janusz Korwin-Mikke

polityk

Pan Rysio

mieszkaniec Pragi

"Mecenas"

rozm. Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza,
Warszawa 2004, s. 96

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Jacek Natorff

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Zbigniew Hołdys

muzyk

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

W głównej alei bazaru kwitł handel naręczny. Tu królowały jeansy, swetry z szetlandu, kremy, pasty do zębów, mydła, kryształy, towary niedostępne w państwowych sklepach. Na bazarze zawsze był tłum, gdyż większość przychodziła, by pooglądać różne rzeczy, na które nie było ich stać, np. dotykali jeansów. Jedni w tym tłumie dotykali jeansów, a drudzy ich okradali.

Piękne rzeczy! Amerykańskie „dżinsy”. Fotografie Presleya i haftowane poduszki z łabędziami… Piękne rzeczy!

Olgierd Budrewicz

reporter, varsavianista

Olgierd Budrewicz „Bedeker warszawski: Praga”, Czytelnik, Warszawa 1964, s.20

Jacek Natorff

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Pani Agata handlowała książkami – świetne, przedwojenne pozycje posiadała. Była to osoba szczupła, kostyczna. Miała też pewną zasadę: nie sprzedawała książek wszystkim. Musiała się do kogoś przekonać, nie chciała ich sprzedawać byle komu. Należało ją podejść, umieć się wkraść w jej łaski. Ja parę książek u niej kupiłem, udało mi się.

Była na bazarze taka pani, która do wszystkich kobiet mówiła: „Lalka, no ile ci tych kartofli zważyć?”. Zawsze była ubrana w rękawiczki, żeby sobie rąk nie zniszczyć i miała wymalowane paznokcie. No i w ogóle wspaniała postać, właśnie taki typ praski. Ale zawsze miała bardzo dobre kartofle i ja u niej kupowałam jako dziewczynka i babcia kupowała, i mnóstwo miała klientów, co chwalili ją i pamiętali : Do „Lalki” idź, bo u niej są dobre kartofle. To był punkt orientacyjny – „Lalka”. Uliczka dalej na bazarze sprzedawano dewocjonalia, obrazki różne: Anioł Stróż na przykład, albo Matka Boska Karmiąca, święci, różne oleodruki, jeleń na rykowisku. Sztuka bardzo popularna dla mas, ale tego nie trzeba krytykować, bo zawsze od jakiegoś poziomu, od jakiegoś punktu wyjścia trzeba się potem wspinać wyżej, potem można wykształcić koneserów i ludzi rozumiejących prawdziwą sztukę wyższą.

Na Pradze ludzie mieszkali z ojca na syna, przez czterdzieści czy pięćdziesiąt lat w jednej kamienicy i wszyscy się znali. Więc jak jeden umarł, to cała kamienica i jeszcze okoliczne szły na pogrzeb. Więc wywieszenie nekrologu, jeszcze z datą i godziną pogrzebu, to zaproszenie dla złodzieja, to informacja, że cała kamienica do obrobienia. To się zawsze wtedy wynajmowało takich panów rosłych za flaszkę, żeby kamienicy pilnowali. Najważniejsze było wzajemne zaufanie.

Kunegunda Sanir

mieszkanka Pragi

źródło: AHMMWP

Bogusław Bocheński

mieszkaniec Pragi,
członek projektu „Cała Praga śpiewa z nami”

Transakcje kupna i sprzedaży prowadzono także w pobliskich domach na Ząbkowskiej, Targowej, Brzeskiej. Tu pod 15 Żydówka miała oranżadę w kapslach i tam się chodziło. Tyle lat się ją znało i nikt jej krzywdy nie zrobił, ani nie okradł. Tu wcześniej pod 14 też handlowała Żydówka. Do niej wchodziło się na dół, do podziemi. Ona miała, w drewnianej skrzynce od oranżady, prawdziwy wiejski chleb, okrągły. Tam tylko swój przychodził, po chleb i kapustę. Jak ktoś powiedział, że chce taką, a taką kapustę, to ona dała taką jak trzeba. „Będzie dobra?” „Będzie”. I wiadomo, że kapusta była dobra. A teraz jak pójdziesz do sklepu i zapytasz „Będzie dobra?”, odpowiadają „Będzie dobra”. A ona jest kwaśna, niedobra.

W pobliżu książek sprzedawano magiczny środek do wywabiania plam z atramentu. Jak się mocno jodynę utleniło, to na chusteczce znikały plamy. W związku z tym pan miał związek, który przypominał atrament, czyli jodynę z napisem atrament, maczało się szmatkę w tej jodynie, wkładało do środka, i ten znakomity środek do wywabiania atramentu sprzedawano. I takich rzeczy niepotrzebnych sprzedawano mnóstwo. Jakieś maści na odciski, urządzenia do repasacji pończoch, środki do czyszczenia złota. Różne. Warsztatami produkującymi te cuda były mieszkania wokół bazaru, no bo nikt przecież tego nie woził z Rzeszowa.

Pan Czarek

kupiec

Ryszard Wójcicki

fryzjer

Mglisty, parny dzień na cmentarzu. Przeważają mężczyźni w średnim albo starszym wieku.

Kiedy widziałem go ostatni raz, wyszedł do mnie w kitlu szpitalnym. Ścisnęliśmy sobie ręce. Nie mówił o śmierci, nie żalił się. Jedną rzecz powiedział: „Pan by pewnie chciał gadać o dawnych bokserach… Czuję, że ten boks był wielki”.

Wicek początkowo do mnie przychodził się strzyc, ale potem już nie, bo nie starczało miejsca, bo on taki szeroki w siedzeniu był. Na dwóch stołkach się go sadzało i strzygło. Ważył 237 kilo. Kawał byka. Przyjeżdżali z Ameryki go oglądać. Jeździł dorożką. Jak Wicek do dorożki wsiadał z jednej strony, to z drugiej strony stawał dorożkarz na brzegu, żeby się dorożka nie wywróciła. Żona Andruszkiewicza była głównym księgowym w jego restauracji. Inteligentna babka, szkoły miała. Jeszcze jak dziewięćdziesiąt parę lat miała, to przychodziła strzyc się do mnie, nie chodziła do damskiego zakładu, tylko męskiego. Pamiętam ją jak dzisiaj. Była szczupła. I syna mieli jednego. Przychodził do mnie. On też kawał chłopa. Grał w rugby. Włosy rudawe miał. Po matce. Ona pod rudy podchodziła, bo ojciec to czarny był. U Wicka „Marynarza” w knajpie często przesiadywał Kolczyński, bo to byli koledzy, a „Kolka” lubiał dobrze pochlać.

Bohdan Tomaszewski

dziennikarz

Bohdan Tomaszewski „Pożegnalna defilada”, Iskry, Warszawa 1990, s. 65

Bohdan Tomaszewski

dziennikarz sportowy

Bohdan Tomaszewski „Pożegnalna defilada”, Iskry, Warszawa 1990, s. 62-63

On jak umarł, to tylko trener Stefan Wrzosek przemawiał na jego pogrzebie, a jak chodziłem na jego grób, to miał pomnik betonowy, taka betonowa rama, a w środku ziemia porośnięta trawą i krzakami. Pamiętam jak je wyrywałem, a z tyłu lastriko, teraz zrobiony jest nowy. Dopiero z piętnaście lat temu mu ktoś zafundował, ale nie wiem kto. A przez tyle lat miał taki byle jaki. A przecież „Kolka” był dzieckiem Warszawy, dobre staczał walki, to mogli mu zafundować chociaż dobry pomnik. Jak jest ktoś u nas dobry i póki się na nim zarabia, to jest dobrze, jak kariera się kończy, to i szacunek się kończy. Antek Kolczyński umarł 19 czerwca 1964 roku, a Wicek Andruszkiewicz 11 czerwca 1964 roku. To koledzy byli. Jeden drugiego ściągnął. Jeden koło drugiego leży na cmentarzu na Wincentego. Głowa w głowę. „Kolka” ma aleję 32., a Wicek 34.

Żył zaledwie 47 lat. Ale czy to było życie? Codzienne biesiady w zakamarkach Grochowa, w „Oazie", na bazarze Różyckiego, wśród niby-przyjaciół, rekordowych pijusów. Wątroba, tak poobijana przez Pappa, Escudie i kilku innych śmiałków, nie wytrzymała. (...) Mistrz Europy, nieoficjalny mistrz świata, czterokrotny mistrz Polski, człowiek, który do końca kariery niechętnie zakładał rękawice i wysoko cenił każdego rywala. Byłem na pogrzebie, wśród tysiąca innych ludzi pogrążonych w żałobie. Płakali prawie wszyscy, bo wszyscy kochali „Kolkę"...

Jerzy Zmarzlik

dziennikarz

Jerzy Zmarzlik „Bij mistrza!”, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 24

Jolanta Chodyna

kupiec, prezes
Spółdzielni Kupców Bazaru Różyckiego

Wybuchła afera na bazarze, bo facet rajstopy pruł i robił z tego siatki rozciągane. Każda kobieta szła z taką siatką. Ążurowe siatki stały się hitem. No i skazali na więzienie tego faceta, bo w państwie socjalistycznym obowiązywał zapis, że nie wolno niszczyć cudzej pracy.

Moja ciotka, która zwiała szczęśliwie na Zachód, przysyłała stamtąd różne rzeczy, dolary – co było podejrzane – i zamiast listów, sardynki. Wtedy to stanowiło wielki rarytas. Przychodziło ze dwadzieścia puszek dla kochanego Januszka – jedną się zjadało a 19 zanosiło się na bazar Różyckiego. I to miało lepsze przebicie niż cena dolara. Pierwszy raz byłem na bazarze, jak miałem 9 czy 10 lat. Wszyscy tam chodzili. Cały MON się tam ubierał. I panowała handlowa atmosfera. Atmosfera prawdziwego handlu, a naokoło socjalizm. Jak się wchodziło do MHD to pierwszym celem ekspedientki było, żeby niczego nie sprzedać. Ekspedientki to wszystko chowały i sprzedawały wśród znajomych. Klient, który chciał coś kupić, stawał się wrogiem ekspedientek. A te robiły co mogły – pensja im leciała, nie miały premii od obrotu, w związku z czym ich ideałem pozostawało zamknięcie sklepu na cały miesiąc i pójście na chorobowe. Na tym polegał handel. W każdym sklepie sprzedawano wytwory tych samych 10 fabryk, każda robiła po dwa wyroby, czyli w każdym wisiało 20 takich samych płaszczy. I koniec. Na bazarze można było kupić marynarkę – londyński Lotnikus ze złotymi guzikami albo same guziki. Socjalizm zapewniał jedno – wszystko jest jednakowe. Wszystko się ujednolica w socjalizmie. Biurokracja nienawidzi różnorodności. Wszystko musi zostać ustalone, wszystko musi spełniać normy i przepisy.

Byłam podlotkiem. Pewnego dnia babcia, która handlowała wtedy jeszcze na Różycu, wzięła mnie za rękę i powiedziała: „Zobacz, to jest stara Różycka”. Pamiętam jak dziś: miała piękny, ogromny, biskupi kapelusz, dopasowaną garsonkę i spódnicę do kostek i wszystko to właśnie w pięknym, biskupim kolorze. Nawet rajstopy miała delikatnie różowe. Na nogach zaś standardowe pantofle. W ręku trzymała laskę z rzeźbioną z pozłacaną główką. Torebkę miała na ręku i szła powoli, podpierając się. Wyróżniała się spośród całego placu. Do dziś nie wiem, czy była młoda, czy stara. Widziałam ją tylko od tyłu. Przychodziła na bazar co jakiś czas. Ktoś mówił, że to podobno z sentymentu.

Janusz Korwin-Mikke

polityk

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Opisane zjawisko okazało się akcją tajniaków pod wodzą porucznika wydziału PG MO pseudo „Gagarin”.

Po październiku '56 roku następują kolejne głośne pomruki Urzędu Skarbowego. Wszystko po raz kolejny wraca do tak zwanej normy. Zaczynają się domiary, brak przydziałów na podstawowe surowce. Znowu trzeba zdobywać wiele rzeczy „na lewo”. Zaczynają się naloty milicji.

Zbigniew Kozłowski

Praca na konkurs „Cała Warszawa opowiada dzieje Bazaru Różyckiego”

Anna Filipowicz

kupcowa

„Prywaciarze (1945-1989)”, red. Agnieszka Knyt, Alicja Wancerz-Gluza, Ośrodek Karta,
Warszawa 2006, s. 64

Stanisław Brzostowski

98 lat

Starsze pokolenie stało się tak znerwicowane przez te naloty, że do dziś nie mogą spokojnie o tym mówić, a wiele osób nawet zakończyło przez to życie. Mój teść po takiej akcji dostał wylewu w 1968 roku.

„Gagarin” to był dzielnicowy w randze sierżanta. Jeden dzielnicowy to strasznie ganiał te babki co przynosiły herbatę. Taka staruszka przyniosła herbatkę z 10 butelek. Dobra ta herbatka była, dobrze parzyła. No i trafiła na tego dzielnicowego i ten łobuz powylewał jej tą herbatę. No ale odwdzięczyli mu się. Już więcej na bazar nie przyszedł. Do końca życia na wózku sobie jeździł. Połamali go tak, że ledwo go uratowali. Ferajna bo kto.

Elżbieta Końca

kupcowa

Na Pradze kwitło prawdziwe życie. Jednak komunizm miał to do siebie, że próbował je zabić. Chcieli nas kontrolować, przez to zabijali spontaniczność. O to im chodziło, aby rozbić rodzinę, wspólnotę, przyjaźnie. Aby każdy został zatomizowany w stosunku do władzy. Takie były intencje tego systemu. A bazar Różyckiego na przekór został ostoją wolności. Tu trwała wspólnota. Ona prowadziła zupełnie odrębne życie. Miała swoje podziały, hierarchie, zasady. Ci ludzie byli bardzo charakterni. Słowo miało swoją wagę. Tu funkcjonował świat, którego władza PRL-owska nie potrafiła do końca skontrolować. Tu funkcjonowała Polska normalna. Jeżeli komuś z przedstawicieli władz coś stawało się potrzebne, to też jechał na Różyca. Zawsze w systemie musi istnieć taka enklawa, żeby każdy mógł z niej skorzystać. Nie może funkcjonować system całkowicie szczelny, bo by się sam zadusił. Musiały istnieć punkty oddechowe.

Znowu brakło mi rachunków na towar. No i zgłosiła się do mnie Kazia Kubina. „Wie pani, ja mam pracownię w Lublinie i ja nie mam towaru, ale dam pani rachunki”. I Kazia zaczęła przyjeżdżać częściej. A sprawa okazała się taka, że ona ma jedenaścioro dzieci. Nie miała męża. Panną była (śmiech). I szwagier jej pełnił funkcję naczelnika Urzędu Skarbowego w Lublinie. I on mówi. „Słuchaj Kazia, jak nie masz co dać tym dzieciom jeść, to ja ci dam zgłoszenie obowiązku podatkowego i ty pojedziesz sprzedasz sobie parę rachunków, weźmiesz pieniądze, kupisz sobie towaru i zacznij szyć. Bo zbyt na rynku jest, to sobie zacznij szyć”. A ona się rozhuśtała, zaraz kolesiów miała po całej Polsce. Jak to podliczyli w Lublinie, to trzeba by jedenaście wagonów miesięcznie towarów wyprodukować, żeby się te jej rachunki zgadzały. Tak ona kotłowała. Zostawiała in blanco. Ja napisałam jedenaście pelis, dziesięć futer, drugi napisał trzysta par butów, inny tam znów coś innego. Wreszcie z Lublina zaczęły napływać informacje, że tu idą takie ilości; to szwagier Kazi chciał się obronić i mówił tak. „Kazia, coś ty narobiła. Przecież ja pójdę na sto lat do więzienia za ciebie i ty też. Weź jakichś kupców, których znasz, idź do komendy i powiedz, że oni od ciebie wyłudzali rachunki”. To ona zgłosiła mnie, panią Jabłońską i pana Kołaka. Podała z Olsztyna, podała z Jeleniej Góry... Pół Polski wsypała. To stało się na Barbary, 4 grudnia 1959 r. Wpadło ich do domu siedemnastu. Ja mieszkałam blisko, na Okrzei; dwa pokoiki z kuchnią. Rewizja nie trwała długo. Mnie przewieziono na 5 miesięcy do Lublina na ulicę Narutowicza. Na początku zaproponowano mi współpracę – odmówiłam. Następnie rozpoczęto cykl konfrontacji – nie poznawałam ludzi. Przyszła Niusia Jaworska – ja ich z biedy wyrwałam, oni nie mieli z czego żyć – i mówi „ Oczywiście”. Ja „Pani mnie zna? Ja panią nie znam”. „Jak to? Pani mnie nie zna?” Do niczego się nie przyznałam. Musiałabym pół Polski sprzedać. W końcu ruszyły przesłuchania. Po dziesięć godzin przesłuchiwali, bo trafili notatki. Akurat tam miałam zapisane swoje oszczędności. „Skąd pani tyle ma?!” „Mam”. Ja się nie wypierałam. „Jak znajdziecie, proszę bardzo. To już wasze”. Pieniądze przeleżały jeszcze długo na cmentarzu brudnowskim, w grobie ojca. Śledztwo prowadził bardzo przyzwoity prokurator – Chodak. On pilotował moją sprawę. Chodak tak mężowi mojemu mówił „Panie Borysiuk, wiem jaka sytuacja, wiem, że ma pan ciężko chore dziecko. Niech pan jedzie do domu. Niech się pan zajmie domem. Tu niech pan nie siedzi. A żona sobie poradzi. Teraz nie można dotknąć paznokciem do gorącej płyty, ale później to całym tyłkiem się usiądzie. Tylko od żony zależy. Śledztwo prowadził płk Skarus. Zawsze mi wymyślał. „Ja jestem po szkole kremlowskiej, to ja ciebie świnio warszawska rozpracuję”. Do niczego się nie przyznałam. W trakcie śledztwa poważnie zachorowałam. Ważyłam 47 kg. Przypominałam szkielet obciągnięty ziemistą skórą, nawet klawisze mnie żałowali. Za to nie żałował doktor, odmawiając nawet zbadania. Jedną nogą stałam w grobie. Ale grób kopano komu innemu. Tam siedzieli wojskowi za kradzież map. Ich siedziało sześciu. Ktoś podał im paczkę. Nie wiadomo kto. Jak szłam do Skarusa, to widziałam, jak w nocy na noszach wynosili sześć trupów. A tej samej nocy Skarus rozłożył przede mną akta i gdzieś na chwilę wyszedł. Spojrzałam... wyrwałam ze trzydzieści kartek i schowałam w but. To, co najważniejsze. Skarus wrócił i zaniewidział. Za to go wyrzucili z pracy, bo powiedzieli, że to było przekupione. Stawałam wszędzie okoniem. Po 6 miesiącach kolejno na Rakowieckiej, w „Toledo” (Warszawa, ulica Namysłowska 6), w Komendzie Głównej na ul. Puławskiej, po 42 konfrontacjach, niezliczonej ilości komisji sprawę umorzono z braku dowodów.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Barbara Borysiuk

kupcowa

Hanna Krall

reporterka, pisarka

Hanna Krall „Tam już nie ma żadnej rzeki”,
Wydawnictwo a5, Kraków 1998, s. 121-125

Dotrzymałam obietnicy; wysłałam liścik z zaproszeniem na ślub. Nie dostałam jednak nigdy odpowiedzi. Ukryłam ten fakt przed Wackiem, nie chciałam, by był zazdrosny. Teraz to uważam, że to chyba sam Anioł Stróż z nieba zszedł, by pomóc mi z tą sukienką.

Babcia handlowała kolorowymi spinkami do mankietów dla mężczyzn. Miała charakterystyczne spinki. W szkle zatopione róże, listki. Miała ich naprawdę bardzo dużo. Chowałyśmy się zawsze z siostrą pod półki pełne tych kolorowych świecidełek. Jak sobie je teraz przypomnę, to wydają mi się takie kompletnie tandetne, proste, ale wtedy wydawały się po prostu piękne, kolorowe. Babcia miała drewniany stragan. Nie budkę, bo tylko bogatsi kupcy mieli wtedy budki. Oprócz spinek sprzedawała druciaki do zmywania garnków, korki do butów we wszystkich wymiarach, proszek DTT, gumki do słoików do wekowania powiązane sznureczkiem. Kiedy skończyła 74 lata, to zachorowała i na jej miejsce wzięła mojego brata rodzonego. I mój brat handlował. Parę dobrych lat brat handlował z babcią. Mama moja też handlowała. Zaczęła na Różycu w 52 roku. Zaczęła wtedy stać na „ręczniaku”. Handlowała w bramie z wiadra, wodą z cytryną, lemoniadą. A później jeździła do Gdyni. Zaprzyjaźniła się z marynarzami. Przywoziła cytryny, pomarańcze, bo w Warszawie nie było tego w ogóle, to był przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Później robiła berety czesane z moheru. Kupowała na targu włóczkę i jakaś ciotka, czy kuzynka robiła te berety. Mama czesała je nocami i sprzedawała. Potem szły swetry z tej samej włóczki. A wszystko sprzedawała z ziemi. Dopiero po jakimś czasie załatwiła sobie budkę i zezwolenie. Na bazar w tym okresie dostawali się tylko byli pracownicy milicji, czy może nawet SB. Wcześniej przeprowadzali kontrole na bazarze. Byli wyrzucani z milicji za łapówkarstwo czy inne rzeczy, to przychodzili na bazar. Mieli układy, wiedzieli co i jak. Normalnie należało odstać swoje, z jakieś 15 lat i dopiero wtedy ewentualnie coś od kogoś odkupić, bo wszystkie budki zostawiano właśnie dla tych ludzi, dla tych żon milicjantów, znajomych i ich córek. Gdy mama dostała nareszcie pozwolenie, miałyśmy z siostrą z cztery latka. Mama handlowała wtedy męskimi czapkami z daszkami, z nutrii. Pamiętam dobrze te czapki, bośmy z siostrą chodziły do mamy, żeby się w te czapki przebierać. To były czapki podobne do tych, które nosił pan Gierek. Później mama miała garnitury, takie okropne w kratę, beznadziejne po prostu. A potem kolorowe sukienki z krempliny, tłoczone, ładne, i jeszcze kolorowe bistory. Pamiętam, że szyła nam z tego ładne spódniczki. Przed sylwestrem prawie cała Warszawa ustawiała się w kolejce, bo na bazarze sprzedawano najtaniej. W latach 70-tych przebranżowiła się i odtąd miała suknie ślubne.

Ciężkie czasy, już miałam zrezygnować. W 1960 roku już swoje uprawnienia oddałam, już miałam budkę wywieźć, ale przyszedł taki pan, który pełnił funkcję komisarza na bazarze. Nazywał się Wierzbicki, przychodzi do mnie, mówi. „No i co kuzynko?” A ja mówię. „Już wywożę tę budkę”. A on „Czyś zgłupiała? Zostaw to!”. Mówię. „Ale ja oddałam uprawnienia”. On „Dostaniesz uprawnienia”. No i zadzwonił do Rady Narodowej i dostałam z powrotem. Pyta. „No co by Pani chciała prowadzić?” Ja mówię. „A ja wiem co? Może igły, może nici, może dziecinne ubranka, ja już sama nie wiem czym handlować”.

W latach 60-65 nocni dozorcy byli bardzo zżyci z bazarem, z kupcami.

Jak wyszłam z Mielęcina, zaczęłam handlować paltami. Miałam pliski, jesionki… Tu funkcjonowała cała alejka palt. Po jednej i drugiej stronie. Ale kiedyś nocą okradli mnie. Wszystko straciłam. Przedtem to pilnowali nocni dozorcy.

Przyszły takie czasy, że należało się ze wszystkim kryć. Częste kontrole. Pilnowano, czy ubrania mają ściśle określone rozmiary, czy asortyment nie jest zbyt bogaty.

– Mogę. Obiecuję, że nigdy więcej na niczym mnie nie przyłapią.

Barbara Jarosławska

kupcowa

Jolanta Chodyna

kupcowa, prezes Spółdzielni KBR

Jadwiga Wierzbicka

kupcowa

Jadwiga Wierzbicka

kupcowa

Jadwiga Wierzbicka

kupcowa

Jadwiga Wierzbicka

kupcowa

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza,
Warszawa 2004, s. 108

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza,
Warszawa 2004, s. 108

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza,
Warszawa 2004, s. 108

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów Bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza,
Warszawa 2004, s. 108

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Ryszard Wójcicki

fryzjer

Marysia

Na Targowej, jak już mówiliśmy, funkcjonowała nocna knajpa, „Oaza”. Szło się Targową w stronę Grochowskiej, gdzie stał mały, przedwojenny, piętrowy budyneczek. „Oaza” była specyficznym, nocnym lokalem, gdzie bawił się cały bazar.

Marek Nowakowski

pisarz

Tu wszędzie działały knajpy. Knajpa stała koło knajpy. Tu było więcej knajp jak kamienic. Z osiemnaście knajp egzystowało na Pradze. Prawie cały dzień były pełne. Ludzie mieli pieniądze. Ja nie wiem skąd, ale jakoś żyli. Jak wprowadzili zakaz wódki w „Inwalidach”, to panu w oranżadówce podali. Potem Ząbkowska 3, tam to i piwo podawano. Na Radzymińskiej też knajpa. Na Targowej „Wisła”. Na Placu Hallera [wtedy Leńskiego, przyp. red.] dwie knajpy. W jednej rządził taki prezes, że jak kogoś kelner oszukał, to od razu wzywał go do siebie i wyrzucał. Na Brzeskiej funkcjonowała „Rybacka”. „Portowa” na rogu Jagiellońskiej. „Pod Strzechą” na ul. Wileńskiej. Koło poczty była „Pocztowa” – na stojąco. Tam gdzie komenda też knajpa. Od Kijowskiej, to na rogu była „Kijowianka” i pamiętam siedział facet i grał na białym akordeonie, pedałówce, rura taka wychodziła połączona z tym akordeonem i on tu pedałował, a tutaj grał. Obok nas w nieużytkowanych pawilonach na dziko mieszkał Reniek – taki bez obydwu nóg, grał na pianinie i akordeonie. Skończył konserwatorium muzyczne na Inżynierskiej. Jak on ładnie grał! Przychodził do mnie i zasuwał różne kawałki. Ja też chodziłem do niego. Miał ładną żonę jak cygankę, za pieniędze poszła, bo on po pociągach grał i zawsze zarabiał, nawet mu dawali dużo pieniędzy. Grał przedwojenne kawałki, to każdy się wzruszał i dawał 2, 3 czy 5 złotych. To Reniek zarabiał kupę pieniędzy. Na wózeczku jeździł. Akordeon przed siebie i przeskakiwał z pociągu do pociągu. Był wysportowany jak akrobata. Jak przychodził tu do mnie, to momentalnie wskakiwał na wózek z fotela. On nawet z ciuchci elektrycznej do Radzymina wyskakiwał. Pociąg, jak jedzie pod górę, to zwalnia, on w tym momencie skakał, bo nie chciało mu się dalej jechać. I w ten sposób też wyskakiwał z pociągu na peron i do następnego wskakiwał i w nim grał. Na tym samym podwórku mieszkał Zdzicho Szczepański, ten nie miał jednej nogi, ale też grał na akordeonie i razem z nim jeździł po pociągach i grali te zakazane piosenki. Zdzicho pięknie śpiewał partyzanckie kawałki. Nawet mu Kiepura kiedyś powiedział, że ma piękny, mocny głos i jakby dostał trochę szkoły, to by z niego ludzie byli. Kolejny muzyk, który do mnie przychodził się strzyc, to niewidomy Karol, uczeń Reńka. Chodził po knajpach, z psem chodził na bazar i też grał na akordeonie i na skrzypcach. Funkcjonował w branży jeszcze jeden Karol, skrzypek, kolejny bez nogi co chodził po pociągach. Grał w jakimś filmie, chyba nie uczył się nigdzie, ale miał talent. Jego żona grała na akordeonie, gitarze i skrzypcach. Nawet znałem takiego co sobie specjalnie na Ząbkowskiej przed moim mieszkaniem położył nogę pod tramwaj, by uciąć ją i w pociągach grać. I faktycznie chodził o kuli i grał, najczęściej z tym Karolem. Były dwie grupy. Oni i Reniek ze Zdzichem. Jedni drugim w drogę nie wchodzili. Jedni jechali np. do Wołomina, drudzy do Tłuszcza. Jeśli wsiedli do tego samego pociągu, to jedni brali przód, drudzy tył.

Ryszard Wójcicki

fryzjer

Bo co wyróżnia banjo spośród innych instrumentów? Pierwsza sprawa – to popularność przed II wojną światową, bo to instrument tani i mógł go zrobić ten, kto miał nabicie progów. Resztę mógł sobie zrobić sam, jak miał smykałkę. Kiedy się szło na trawkę, a ludzi zawsze do muzyki ciągnęło, to nie pójdzie się nad Wisłę ze skrzypkami. Skrzypce czy akordeon sprzedawano wtedy drogo. A banjolka była popularna. A druga sprawa, jak usłyszałem jak grają orkiestry nowoorleańskie, to mnie to ciągnęło. W stylu warszawskim bez banjolki nie ma kapeli. Banjo jest dla mnie dzisiaj czymś więcej niż narzędziem pracy. To się przeistoczyło w mój talizman.

Grałem 15 lat na gitarze w Kapeli Czerniakowskiej. Musiałem szukać sobie roboty, bo matka zmarła jak miała 33 lata. A ojciec, jak to ojciec, miał 35 lat to jakby się z łańcucha pies urwał. Cała moja rodzina to się krzywiła, bo uważali, że powinienem grać na akordeonie. Oczywiście chodziłem do szkoły muzycznej. Byłem taki chudy, że mówili, że mam wagę półtrupią. Jak mi ojciec kupił akordeon, to on mnie przewracał. Później już własne fakultety pokończyłem, bo grałem z najlepszymi muzykami i uczyłem się od nich. Jak ktoś weźmie do ręki instrument, to wiem kto umie grać, wiem, kto umie śpiewać. Od 14 roku życia gram zawodowo, za pieniądze.

Modny był wtedy Grzesiuk. Ludzie szukali po wojnie przebojów, które nagle znikły. „Budujemy nowy dom”, czy „O Nowej to Hucie piosenka” to tak, ale tych starych przebojów to pan nie usłyszał. To funkcjonował rodzaj cenzury, żeby za bardzo nie przypominać o tym, co kiedyś. Tamto już upadło i teraz wszystko od nowa, bo nastał nowy ustrój. Orkiestra z Chmielnej grała od 58. roku i w którymś momencie dostała zakaz wychodzenia na Chmielną. Po prostu milicja ich przeganiała. Ale grali. Zaprzyjaźniłem się z nimi i kiedy ich poprosiłem, żeby nauczyli mnie grać jakiś przebój, to mi wtedy nutki rozpisywali. Po koleżeńsku, a to za jakąś ćwiarteczkę. I stopniowo mój repertuar się powiększał. Grywałem na weselach, na chrzcinach, na imieninach. W 65. roku spotkałem się ze Stanisławem Wielankiem. Na pierwszej imprezie grałem z nim sam. Miałem wtedy wzmacniacz gitarowy, a jak na tamte czasy to było cudo techniki. Staszek grał na akordeonie, ja na bandżo i w ten sposób „obgrywaliśmy” imprezy. Później doszlusowali inni. Od 68. roku, jak wyszedłem z wojska, to spotykaliśmy się ja, Wielanek, Ślusarz, Popielarz. I tak stopniowo, stopniowo…
Na MDM-ie istniał klub ZMS-owski – "Uśmiech". Chłopak od nas tam działał i mówi, że będą Jugole i trzeba im zagrać, pokazać warszawski folklor. Padł temat, jak zespół ma się nazywać, Czerniakowska – powiedziałem, bo tam nas trzech mieszkało. Zaproponowałem, że Kapela – to niektórzy „eee, to wiocha”. Ja mówię „jaka wiocha”. I Kapela powstała w 70 roku. Graliśmy na zabawach w Pałacu Kultury. Wtedy też wydaliśmy pierwszą płytę.

Jeszcze nie umiałem dobrze mówić, a już grałem na harmonijce ustnej. Mój ojciec był bardzo muzykalny, aczkolwiek nie miał wykształcenia w tym kierunku. Został glazurnikiem, u końca swojego żywota pracował jako konserwator od glazury w Pałacu Wilanowskim. Zawsze jednak śpiewał i to śpiewał cztery oktawy. Usta mu zaklejali plastrem, a on nosem grał na harmonijce. Ta moja muzykalność jest od niego i ja to mam we krwi. To nie jest przypadkowość, to palec boży.

Sylwester Kozera

muzyk

Stanisław Wielanek

muzyk

Stanisław Wielanek

muzyk

Sylwester Kozera

muzyk

Pod koniec lat 60. miałem ogromną kolekcję płyt. Animalsi, Painting Black, to było wielkie przeżycie, jak się ich słuchało na adapterach. Takich przeżyć już nigdy w życiu potem nie miałem. Atmosfera tego dźwięku, muzyki Rolling Stonesów, Animalsów przenosiła nas całkowicie w inny wymiar, byliśmy zupełnie gdzie indziej.

Kamil Sipowicz

filozof, poeta, rzeźbiarz

Stoisko z płytami na Bazarze Różyckiego

Piosenka miłosna orkiestry podwórkowej

reżyseria: Halina Bielińska i Włodzimierz Haupe
scenariusz: Halina Bielińska i Włodzimierz Haupe
zdjęcia: Władysław Forbert

Stoisko z galanterią na Bazarze Różyckiego

audycja „Na warszawskiej Fali” Edwarda Kwasiżura z 1969 roku

Archiwum Polskiego Radia

reżyseria: Stanisław Bareja
scenariusz: Krzysztof Gruszczyński
zdjęcia: Franciszek Kądziołka

Mężczyzna na jezdni z rowerem, widoczne pawilony na Ząbkowskiej, 1963 r., fot. Zbyszko Siemaszko, NAC

Rowerzysta na Ząbkowskiej przy skrzyżowaniu z Targową, 1963 r.,
fot. Zbyszko Siemaszko, NAC

Ząbkowska, widok w kierunku Targowej, z lewej widoczna elewacja kamienicy przy Ząbkowskiej 2, w kierunku Targowej jedzie tramwaj linii 21., 1963 r., fot. Zbyszko Siemaszko, NAC

Kamil Sipowicz
źródło: Kamil Sipowicz „Hipisi w PRL-u”, Baobab, Warszawa 2008, tył okładki

Drewniana waliza – mini stragan ojca Dariusza Osińskiego o rozmiarach 28x55x85 cm, fot. archiwum prywatne Dariusza Osińskiego

Zbigniew Hołdys 
źródło: Kamil Sipowicz, „Hipisi w PRL-u”, Baobab, Warszawa 2008, s. 235

Artykuł „Awans Ciuchów”

autor podpisany jako B.U,
„Stolica”, nr 8, 24.02.1957, s. 15

kliknij, aby powiększyć

Pyzy na bazarze Różyckiego, „Stolica”, nr 17, 28.04.1968, s. 3

„Ciuchy” - artykuł w prasie podpisany pseudonimem Lest, „Stolica”, nr 7, 14.02.1960, s. 12-13

kliknij w zdjęcie, aby przybliżyć

Wycinek z prasy, rys. Władysław Bartoszewicz, tekst Jadwiga Waydel, „Stolica”, nr 30, 24.07.1960, s. 21

kliknij w zdjęcie, aby przybliżyć

Informacja o śmierci „Kolki”,
„Przegląd Sportowy”, nr 81, 20.06.1964

Antoni „Kolka” Kolczyński, „Boks”, nr 8/1964

„Na Różyckiego”, artykuł podpisany pseudonimem B.U., „Stolica”, nr 17, 28.04.1968, s. 3

kliknij na zdjęcie, aby przybliżyć

Kapela na Bazarze Różyckiego, 17.09.1968 r.
fot. Danuta B. Łomaczewska, East News

kliknij, aby powiększyć

Handel na Różycu, lata 60., fot. Adam Mottl (?), Facebook, Praga na Starych Fotografiach (szukamy źródła tej fotografii)

Święte obrazy na bazarze Różyckiego, lata. 60.; fot. "Stolica"

Bazar Różyckiego, lata. 60., fot. Marek Zürn, archiwum prywatne autora

Części zamienne na bazarze Różyckiego, lata 60., [w:] „Warszawa wielkomiejska. Koneser, Ząbkowska i okolice”, BBI DEVELOPMENT, Warszawa 2012, red. Jarosław Zieliński, s. 156

Gastronomia na bazarze Różyckiego, 17.09.1968 r.,
fot. Danuta B. Łomaczewska, East News

1955-1956 – średnia pensja w Polsce Ludowej wynosi 1100-1300 zł. Społeczeństwo żyje skromnie, a oszczędności wydaje z rozmysłem. W sklepach uspołecznionych trudno jest kupić towar dobrej jakości, a ceny są w nich tak wygórowane, że poszukiwanie danego artykułu rozpoczyna się przeważnie na bazarach oraz w komisach.

21 października 1956 – Władysław Gomułka zostaje wybrany I sekretarzem KC PZPR, rozbudza to nadzieje Polaków na korzystne zmiany w kraju i definitywne zamknięcie epoki stalinizmu. Gomułka, jako były więzień stalinowski, uosabia zaprzeczenie wszystkiego, co było najgorsze w minionej dekadzie, dlatego jego pierwszego przemówienia na placu Defilad w Warszawie słucha z entuzjazmem ok. 400 tysięcy osób. „Odwilż gomułkowska” rzeczywiście pojawia się w niektórych aspektach życia, jednak prywatny handel na bazarze jest wciąż prześladowany przez różne organy władzy.

Do końca 1956 – zostaje zamknięta większość spółdzielni produkcyjnych. W ostatnim kwartale roku ich liczba spada z ponad 10 tysięcy do zaledwie 1,5 tysiąca.

Wiosna 1957 – walka ze spekulacją staje się hasłem kolejnej ofensywy władz, skierowanej przeciwko prywatnemu sektorowi handlu. Propaganda oraz działania administracyjne skutecznie utrudniają pracę drobnym kupcom.

15 sierpnia 1957 – zostaje wprowadzona podwyżka cen detalicznych słoniny, smalcu i margaryny.

30 sierpnia 1957 – premier Cyrankiewicz powołuje Zespoły do spraw Zwalczania Spekulacji i Nadużyć Gospodarczych, działają one na szczeblu centralnym i wojewódzkim. Interesują się głównie spekulacją towarową, co oznacza wzmożone kontrolowanie prywaciarzy. Aby wykazać sens powstania Zespołów oraz ich sukcesy zorganizowane zostają wielkie, rozdmuchane w prasie akcje m.in. obława na bazarze Różyckiego czy kontrola w warszawskim Centralnym Domu Towarowym.

26 września 1957 – warszawski Zespół do spraw Zwalczania Spekulacji i Nadużyć Gospodarczych organizuje wielką obławę na „spekulantów” na bazarze Różyckiego. Bierze w niej udział ok. 700 milicjantów i pracowników instytucji kontrolnych.

1957 – złagodzone zostają przepisy dotyczące wyjazdów zagranicznych, co powoduje błyskawiczny rozwój wymiany handlowej między Polską i innymi krajami, przeważnie nielegalnej. Osoby wyjeżdżające na Zachód przywożą do Polski „zachodni towar”, niezwykle pożądany przez klientów bazaru Różyckiego. W ciągu całego roku z wyjazdów „turystycznych” na Zachód korzysta 59 tys. osób, dla porównania rok wcześniej udało się wyjechać jedynie 14 tys. polskich obywateli.

20 czerwca 1959 – wprowadzona zostaje podwyżka cen detalicznych wołowiny.

31 lipca 1959 – Ministerstwo Handlu Wewnętrznego ogłasza poniedziałki „dniem bezmięsnym” z powodu trudności zaopatrzeniowych.

Od 17 października 1959 – wzrastają ceny detaliczne mięsa, słoniny, smalcu i przetworów mięsnych (średnio o 25%).

Początek lat 60. – w Polsce i w innych krajach bloku sowieckiego powstają pocztówki dźwiękowe, które początkowo są produkowane w ramach prywatnej inicjatywy, z czasem wydają je również wytwórnie płytowe. Na podłożu zwykłej pocztówki laminowana jest cienka warstwa tworzywa sztucznego z rowkami będącymi zapisem analogowego dźwięku. Na pocztówce mieści się jeden lub dwa utwory bardzo kiepskiej jakości, ale często są to przeboje z Zachodu lub nagrania Radia Luksemburg, dlatego pocztówki cieszą się ogromną popularnością. Są tańsze niż płyty, a na bazarze Różyckiego można wśród nich znaleźć prawdziwe perełki. Pocztówki dźwiękowe są produkowane do lat 80.

1961 – zostają rozwiązane Zespoły do spraw Zwalczania Spekulacji i Nadużyć Gospodarczych. Nie oznacza to jednak rozwiązania problemu z czarnym rynkiem, wręcz przeciwnie, w 1961 roku wyraźnie wzrasta liczba spraw spekulacyjnych, dotyczących głównie handlu mięsem.

19 czerwca 1964 – umiera Antoni Kolczyński, przedwojenny mistrz Europy w boksie, który ostatnie lata życia spędził na bazarze Różyckiego. Jego pogrzeb przyciąga tłumy.

2 lutego 1965 – kończy się proces 10 osób oskarżonych w tzw. aferze mięsnej, którym postawiono zarzuty kradzieży mięsa, podmieniania towaru i fałszowania faktur. Dyrektor Stołecznego Przedsiębiorstwa Handlu Mięsem, Stanisław Wawrzecki, zostaje skazany na śmierć – wyrok zostaje wykonany; 4 oskarżeni otrzymują kary dożywotniego więzienia.

Wrzesień 1965 – w polskich kinach wyświetlany jest film „The Beatles” (oryginalny tytuł: „A Hard Day’s Night”) o słynnym brytyjskim zespole muzycznym. Po jego obejrzeniu wszyscy chcą mieć buty beatlesówki – spiczaste, z obcasem i trzema guzikami na boku. Kupcy z bazaru Różyckiego stają na wysokości zadania i załatwiają taki towar. Bazar jest jedynym miejscem w Warszawie, gdzie po przystępnej cenie można kupić beatlesówki.

Od 31 lipca 1966 – spadają ceny smalcu, drożeją za to wyroby tytoniowe i ryby.

13 kwietnia 1967 – w warszawskiej Sali Kongresowej odbywa się koncert angielskiego zespołu The Rolling Stones. Ze względu na olbrzymie zainteresowanie i niedostateczną liczbę biletów pod salą koncertową gromadzą się tłumy fanów, którzy nie mogą wejść na koncert. Oddziały milicji usiłują rozpędzić tłum. Dochodzi do użycia siły i wywiązania się ulicznej bijatyki. Media komentują to wydarzenie jako atak „elementów chuligańskich” na „siły porządkowe”. „Trzewiki Rolling Stonesów” stają się pożądanym produktem w całej Polsce, dostępnym na bazarze Różyckiego.

24 listopada 1967 – X Plenum KC PZPR podejmuje decyzję o podwyżce cen mięsa, przetworów mięsnych i słoniny. Jest to pierwsza podwyżka cen mięsa od 1959 roku.