Na Bazar Różyckiego wszyscy się zjeżdżają
Na Wschodzie i Zachodzie LUDZIE go znają
Tu wszystko można kupić, można nie
Warszawska atmosfera każdy o tym wie

Bazar Różyckiego to był żywioł życia, bo tu się działo, tu życie trwało. Od otwarcia, do zamknięcia, od rana do ściemnienia. To był wielki kombajn ludzi, jak stocznia w Gdańsku.

Wszystko jest tu autentyczne. Prawda i fałsz. Soczystość owoców i blask złota. Chodzę już pół dnia po bazarze i jego obrzeżach: Targowej, Brzeskiej, Ząbkowskiej. Wchodzę i wychodzę, i tak w kółko. Miałam kupić to, czego nie ma gdzie indziej. Kupiłam, ale mi się nie spieszy, słoneczko wyszło zza chmurek i ładnie przygrzewa, ocieram się o tłum i przepycham, torebkę mam blisko ciała.

- Ohyda – powiedziała znajoma i, kupiwszy co trzeba, czym prędzej opuściła Brzeską, a ja zapatrzyłam się na pijaka, co sprzedawał własne buty, stojąc na bruku w dziurawych skarpetkach. Myślałam jak Epiktet, że rzeczy zdają się być niedoskonałe, ograniczone i złe, ale nie istnieją dla siebie, tylko dla całości. Pozorna niedoskonałość jest w rzeczywistości korzystna i konieczna dla losów świata. Nie może być dnia bez nocy, męstwa bez tchórzostwa, prawdy bez fałszu, cnoty bez występku. I ta właśnie niedoskonałość poszczególnych rzeczy składa się na doskonałość całości, na jej wewnętrzną harmonię.

Czasami robiliśmy te mety. Zaczajaliśmy się i jak klient wychodził z połówką, to my cap klienta, ładowaliśmy się z nim z powrotem na metę i kipisz. Wiedzieliśmy dobrze, gdzie chowają wódkę. Towar był, świadek był i od razu wieźliśmy na „tryby”. Obowiązywał wtedy dodatkowo przepis, że alkohol można sprzedawać od trzynastej. Na bazarze nikogo to nie obchodziło. A więc zwijaliśmy i za 222 (Artykuł 222 „Kodeksu karnego” dotyczył spekulacji.), i za nieprzestrzeganie tej godziny. Leciały wyroki.

Najwięcej ludzi przychodziło na metę, kiedy ogłaszano prohibicję np.: 1 maja czy 22 lipca.

Wielu ludzi zwijaliśmy za alkohol. Handlowano nim wszędzie – na bazarze i pod. Brzeska, Ząbkowska – każda brama to meta.

Pracowałem w Universamie w sklepie nocnym. Milicjanci przyjeżdżali po służbie. Mówią, że chcą wódkę. A my nie mieliśmy już nawet schowanej. I mówię, że jak wiedzą gdzie, to ja z nimi pojadę. No i wsiadłem w Nyskę i pojechałem. To była chyba Brzeska 18. Pukamy. Zza drzwi słychać „Co trzeba?” My że po wódkę przyjechaliśmy. A z za drzwi „Wczoraj byliście i wszystko wybraliście”. „Ale my dzisiaj prywatnie.” „A ile chcecie?” „Cztery.” „Ale za to żeście wczoraj wybrali, to drożej będzie”. I tak z milicją na mecie wódkę kupowałem. To byli normalni ludzie. Trzeba było dać żyć. No, zdarzali się służbiści. Musieli wykazywać normy. Więc wiedzieli, do kogo mają iść, jak trzeba taką normę wykazać. Każdy przestępca wiedział, że czasami musi dać się złapać. Ale przestępstwa nigdy nie były w PRL-u potępiane.

SB nie posiadało takich środków łączności, jak ci co handlowali wódką. Jedziemy samochodem, ja pokazuję palce, tyle ile chcę flaszek, ale z tego pokazywania na razie niewiele wynika, bo jeszcze muszę wyjąć banknoty i pokazać. I jadę dalej. Trzy bramy dalej dostawałem wskazaną liczbę flaszek.

Jechałem z koleżanką. Impreza miała miejsce po pracy, należało zaopatrzyć się w alkohol. Jedziemy i ja tylko przystanąłem. Ona mówi „otwórz okno” i nagle butelka wódki wpadła. Pani, która stała na Ząbkowskiej przy krawężniku przez otwarte okno wrzuciła nam w torebce półlitrówkę.

Przyjechałem do Warszawy z Częstochowy w 82 roku. Studiowałem polonistykę na UW. Pierwszym moim mieszkaniem był słynny akademik KIC na Grochowie, na ul. Kickiego. Najbliżej naszego akademika funkcjonowała meta u Pani Pułkownikowej na ul. Kobielskiej. Ale zdarzało się, że Pani Pułkownikowa była spłukana z towaru i następnym przystankiem stawały się wówczas okolice bazaru Różyckiego. Towarzystwo zrzucało się na taksówkę i wyruszało w podróż na Brzeską. Tam nie było zbyt bezpiecznie, więc szybka akcja zamieniała się w prawdziwą wyprawę z dreszczykiem. To był 1982 rok.

Stan wojenny – czas prohibicji i braku papierosów. W szarym ciemnym przejściu podziemnym obok bazaru Różyckiego stał wtedy facet i chował coś za pazuchę. Nalewał do brudnej szklanki „setę”, którą podawał przechodniowi. „Na popitkę” częstował papierosem.

Czas płynął szybko, wybuchły strajki, powstała Solidarność, odszedł wielki Edward Gierek, na bazarze pojawiły się wojskowe patrole, opustoszały sklepowe półki, a ja ciągle tkwiłem na swoim posterunku. Kiedy nie było papierosów – handlowałem papierosami, kiedy brakowało wódki – pędziłem bimber.

W czasie stanu wojennego – „Eleganta” – króla bazaru spotkałem po lewej stronie Wisły. Pędził do pałacu Mostowskich, gdzie miała siedzibę Stołeczna Komenda Milicji.

– Do swojego oficera – powiedział z rozbrajającą szczerością.

– Jak to? – zdumiałem się.

– Przecież muszę mieć swoją osłonę – dalej był szczery.

Jaką cenę płacił temu oficerowi? Jakie informacje mu przekazywał? Kogo oszczędzał? A kogo wydawał? Już go nie widziałem więcej.

Jest rok 1982. Styczeń. Stan wojenny. Miałem właśnie wyjść z więzienia. Jestem w celi przejściowej, gdzie czeka się na „dolewki”. „Dolewki” – to znaczy, że przyjdzie poczta i każą siedzieć dalej, więc zawsze była niepewność do ostatniej chwili. Wychodziłem z kolesiem, który miał na nogach dwa lewe buty, strój więzienny, obszarpany, niedopasowany, za duży. Na głowie wciśnięta tzw. „kaniołka” czyli okrągła, szara, więzienna czapka… Jakiś taki pokraczny typ. Wyglądał trochę na niedorozwiniętego, a trochę na inwalidę – w każdym razie na kogoś przypominającego Quasimodo. Taka pokraka. No i odebraliśmy z magazynu ciuchy… Koleś założył cytrynowy golf, skórzaną marynarkę, kaszkiet, lakierki na słoninie i… z robaka przeistoczył się w pięknego motyla. Okazało się, że to wysoki, przystojny brunet. Chodził bardzo energicznie od ściany do ściany. Bez przerwy w nerwach powtarzał: „Ciekawe czy bazar czynny? Mam nadzieje, że bazar jest czynny".

To były bardzo smutne czasy. Przed Bożym Narodzeniem. 13 grudnia weszli od Ząbkowskiej; żołnierze i dużo milicji. Poniszczyli, pokopali choinki. Wszędzie funkcjonowała kontrola wojskowa. Zatrzymywali samochody, kto miał benzynę w karnistrze to mu ją zabierali. Jednak Bazar w stanie wojennym funkcjonował. Pracowaliśmy cały czas. Nie było przerw.

Pracowałem w milicji, aż nam się zachciało związków zawodowych. Chcieliśmy się bronić, bo wyglądało wcale niewesoło. Podejście dowódców – tragiczne. Oni tylko czekali, by kogoś gdzieś utopić. Nie liczyli się z nami zupełnie. Przy ulicy Stalingradzkiej znajdowały się milicyjne garaże i my w grudniu 1980 albo w styczniu 1981 zablokowaliśmy je. Stu dwudziestu ludzi, wszyscy z bronią. Nasze dowództwo z Komendy Stołecznej w portki robiło ze strachu. Zainteresowały się tym zachodnie telewizje, chciały z nami robić wywiady, ale my ich nie udzielaliśmy, bo nam zapowiedziano, że kto to zrobi, tego zaraz wywalą. Siedzieliśmy tam chyba z tydzień i w końcu rozwiązano cały batalion pogotowia i nas przerzucili do wydziałów w dzielnicach. Ja trafiłem na Pragę Południe w pobliże bazaru.

Obok najbardziej wysuniętego kiosku warzywnego usadowił się grubas z czerwonym nosem i wykrzykuje.

– Proszę państwa, proszę o chwilę uwagi. To, co pokażę i powiem, przyda się w dzisiejszych czasach. Oto mam chusteczkę bajecznie kolorową, jak powiedział pewien poeta (pociąga spory łyk z półlitrowej butelki.) Nie, to nie wódka, w pracy nie piję. Przystępujemy do dzieła. Robię plamę na chusteczce. Za chwileczkę jej nie będzie, bo posypuję moim cudownym proszkiem i plama znika. Oto, proszę patrzeć, jest ów proszek. Kto ma plamę z oleju, smaru, słodkich wódek i kartofli, powinien kupić mój środek. Jedyna okazja. To nie cuda, proszę państwa, to tylko chemia. Nie ma znaku. Państwo pozwolą, że się napiję, bo w gardle mi zaschło.

Kilka metrów dalej, głosem równie donośnym inny sprzedawca przywołuje klientów.

– W kuchni rzecz niezbędna. Kapustę biorę, dzielę na dwa kawałki, szatkuję. Za godzinę – 20 główek, za dwie godziny – tonę, a do wieczora – cały wagon. Okazja za jedyne 300 zł. U mnie tak: firma krzak, krzak się wyrwie i po firmie.

Gdy słodycze w stanie wojennym sprzedawano na kartki, kupowało się je od innych ludzi, co nie przepadali za czekoladą. Na początku 1980 roku ludzie zapisywali się u mnie na czekoladę z laskowymi orzechami. Nie nadążałam z dostawami. Wtedy marża wynosiła ponad sto procent.

Wśród tej ciżby można dostrzec zawsze kilku Cyganów w wieku poniżej 30 lat, trzymających po dwie patelnie w rękach. Kręcą nimi i od czasu do czasu podrzucając, zachęcają przechodniów do kupna tych wyrobów.

Bardziej na prawo, przy kolejnej bramie, od godziny 8:00 aż do zamknięcia bazaru, stoją lub siedzą na skrzyniach po owocach staruszki, które sprzedają słodycze.

– Po czemu to kakao?

– Dwieście pięćdziesiąt.

– A ptasie mleczko i torcik?

– Siedemset i sześćset (w sklepie odpowiednio 285 i 240 zł, ale brak).
– Nie za drogo babciu spekulujecie? – rzuca ktoś z tłumu.

– Spierdalaj, synku, to nie ZUS.

Już po czasach „Perfectu” szedłem tam z kolegą. Słyszałem za sobą komentarze, że jestem inaczej ubrany itp. Mój kolega z bazaru odwrócił się i powiedział do jednego z zaczepiających.

- Zamknij mordę, bo to jest mój wafel i nie zaczepiaj go!

Chłopak zorientował się, że przesadził i zawołał:

- Poczekaj, poczekaj – co chcesz? Ja Ci wszystko załatwię. „Gana” chcesz kupić?

Od strony ulicy Ząbkowskiej, bezpośrednio w bramie, robotnik mógł sprzedać swoje sorty mundurowe tzn. drelich, buty, rękawice, ubiór ocieplający (i zamienić to na 0,5 l, by wypić z kolegami). Te sorty natychmiast zakupywane zostawały przez drobnych przedsiębiorców, którzy mogli ubrać w to swych pracowników. Ja przez kontakt bazarowy miałam załatwione łóżeczko dla dziecka i używaną pralkę. Idąc w głąb bazaru, każdy przechodzień był zaczepiany pytaniem, co ma do sprzedania.

Przechodząca kobieta mamrocze pod nosem „Kartki, kartki na mięso”. Duże po tysiąc złotych, małe po sześćset. 35 lat temu, kiedy na bazarze stało 1650 stoisk handlowych, w 17 budkach rzeźnicy sprzedawali mięso i wędliny. Teraz nie ma ani jednej.

Na deptaku przy alei głównej można się zaopatrzyć w kartki żywnościowe oraz w to, co można za nie kupić: alkohol, słodycze, kawę.

Można dostać papier toaletowy, smalec, mięso, ubrania, dywany, meble, wszystko. Kartki na żywność i talony na benzynę.

– Pani czegoś uważa? – słyszało się co chwilę.

Moja koleżanka ze Śródmieścia przyjeżdżała na bazar, żeby sobie polędwicę czy szynkę kupić. Też się dziwiłem „Że się nie boisz tak bez żadnej ochrony sanitarnej”. Mówi „Ja wiem, że tutaj jest zdrowe mięso, przecież od tylu lat jem i nie otrułam się”. I to mówiła pracownica handlu zagranicznego. Ona pół świata zjeździła, więc wiedziała, co mówi.

Na bazarze jestem od trzydziestu lat. Mieszkałam obok na Ząbkowskiej. Handlować zaczęłam jako nastolatka. Pomagałam rodzicom. Zaczęłam najpierw od małych rzeczy, jak rajstopy, podwiązki, czy damska bielizna, a skończyłam na mięsie. Do handlu to trzeba mieć dwie rzeczy: cierpliwość i dobrą gadkę. Trzeba psychologicznie klienta wyczuć, bo z handlem jest jak z tańcem. Trzeba klienta prowadzić. Gadać tak, że gdy człowiek nic nie kupi, to ma odchodzić zawstydzony. Ma myśleć, że stracił wielką okazję.

Jest wcześnie rano, kupujących jeszcze brak. Są dostawcy. Dwaj mężczyźni. Wysoki wyjmuje z dużej torby cytryny i orzeszki ziemne, niski z brodą targuje się o cenę przywiezionych mandarynek. Obaj przyjechali prosto spod drezdeńskiego miasteczka, gdzie są na kontrakcie. Po ósmej bazar się ożywia. Otwierają się jedna po drugiej zielone budki. Sprzedawcy wykładają towar. Na bazarze jest 488 punktów handlu nieuspołecznionego oraz 63 państwowe i spółdzielcze. Drewniane budki o wymiarach 2,5 na 3 metry nie mają ogrzewania ani kanalizacji. To wszystko na powierzchni 1,5 ha. Bazar jest największym targowiskiem tego typu we wschodniej Europie.

Oczywiście. Ludzie, którzy się posługiwali takim językiem, mieli wysoko postawioną kulturę i honor. Dzisiaj już nie ma takiego poczucia, dziś ludzie nie znają, co to kultura. Wtedy może nie potrafili się wysławiać, ale zachowywali się jak trzeba.

Niech więc wszystko tak zostanie jak jest,
Warszawo Ty masz gest,
Bazar niech nam dalej służy,
Bawi, zaopatruje, oby jak najdłużej,
Bo w nim tyle Warszawy zostało,
Że chciało by się to wszystko zatrzymać tak, jak dawniej bywało.

W „Bazarze” znalazłam frazy, które wydają mi się typowe dla gwary warszawskiej: „Bo fason musi być – w kulturze trzeba żyć” – prosta rymowanka, a jednak wierny obrazek tych ludzi, środowiska.

Ja się urodziłem na Targówku i całą swoją chmurną młodość tam przeżyłem. Posługiwałem się dwoma językami – jednego uczyła mnie szkoła, drugiego ulica. Teraz, pisząc, posługuję się właśnie gwarą.

Wiersz „Bazar Różyckiego” napisany jest gwarą. Z czego to wynika?

Bywałem na bazarze i pomyślałem sobie, że jest to ważny relikt przeszłości. Warszawa ginie, to zapiszmy to, co jeszcze można ocalić. Niech to zostanie, niech to nie zginie. Jeżeli pisze się o Warszawie, uważam, że nie można opuścić bazaru – jest to część wielkiego tematu. To jest prężna instytucja handlowa i społeczna – dawała pracę, utrzymanie, wyżywienie. Był to jeden z głównych ośrodków, które odbudowywały Warszawę. A ja poezję widzę wszędzie. Znana jest np. historia pucybuta bazarowego, który nie chciał pieniędzy od żadnej pięknej pani, mówił tylko że chciałby ją pocałować w kolano…

„Bazar Różyckiego”. Jak się narodził ten utwór? Dlaczego w latach osiemdziesiątych?

Właśnie, obserwowałem. Oczywiście, należało się odpowiednio ubrać, odpowiednio zachowywać. Jak wchodziłem na Bazar, to miałem ręce w kieszeni, papieros w gębie, żeby się nie rzucać w oczy. Bazar od razu wyczuje, że ktoś nie swój i nikt z Panią nie będzie chciał gadać. A ja sobie zawsze porozmawiałem. A umożliwiło mi to posługiwanie się gwarą. Wie Pani „proszę pana, bardzo pana przepraszam”, kochana, to już jest smród. A jak Pani przyjdzie, porozmawia o tym, o tamtym, to nie będzie Pani brana za urzędnika skarbowego albo za tajniaka.

Jest Pan poetą! Pisze Pan o Warszawie, o Pradze, o bazarze Różyckiego. Co Pana inspirowało, gdy Pan obserwował Bazar?

A kiedy człowieku ujrzysz groch, kaszę, fasolę
W workach, woreczkach w stu gatunkach rozłożone na stole,
I wiszące na metry grzybki suszone,
Nie wierzysz oczom, ileż tego tu nagromadzone!
Brać i wybierać, ceny ruchome.
Rano wysokie, po południu obniżone.
Jeśli tylko przez trzy dni deszcz nie pada,
Wszystko idzie w górę, cebulka, sałatka, nawet oranżada.
Okazja cenę kształtuje,
Oranżadę też z owoców się produkuje.
Klient nasz Pan i Panem się czuje,
Zapłaci słono, ale się potarguje,
Dla obopólnej przyjemności,
Bo tu jest warszawski bazar, proszę wschodnich i zachodnich gości!

Alejka zieleniaków tymczasem nabrała egzotycznych barw. Piętrzą się banany po dwa tysiące za kilogram, winogrona po trzy tysiące, pomarańcze i mandarynki (kg za 1800 zł) ogrzewane sodowymi żarówkami. I rarytas: włochate oliwkowe owoce kiwi po sześćset złotych sztuka w oryginalnym opakowaniu.

U bram Bazaru pączki sprzedają,
Lukrowane, słodziutkie. Nawet od Bliklego wysiadają.
Towar wyłożony na wózeczkach, lekko przykryty,
Aby widać było
I co nieco mniej się kurzyło,
Sprzedawczynie w prawie białych kitelkach
Zachęcają do kupna. Podają na papierkach.
Bo fason musi być.
W kulturze trzeba żyć!
Jak zaczniesz bracie od słodkości
To zakupy pójdą fajnie, proszę gości.

Życie bazaru Różyckiego zaczynało się o siódmej. Latem o godzinę wcześniej. Wchodzę od Ząbkowskiej. Wewnątrz nie ma nikogo prócz dozorcy Marczaka z pękiem kluczy. Wpuścił właśnie od Brzeskiej pierwsze handlarki drobiem. Przy wejściu od Targowej czeka już bazarowy poborca – pan Zbyszek.

Pan Zbyszek trochę się spóźnił. Bliżej miał przez Ząbkowską, woli jednak tamtędy nie chodzić. Nie to, żeby miał coś na sumieniu, ale zawsze znajdzie się ktoś, co by mu chętnie przyłożył.

Ludzie w stanie wojennym zrobili się solidarni. Trzymali się razem. Wiadomym się stało, że istnieją jakieś struktury organizacyjne. Ale to nie było tak, żeby ktoś trzymał cały bazar. Wołomin istniał wtedy tylko jako jeden z gangów kieszonkowców, drugi to były Kielce. Rzecz jasna my mieliśmy swoje metody operacyjne, żeby tę ich solidarność przełamywać. Najprostszą metodą stało się napuszczanie jednych na drugich. Łapaliśmy jakiegoś ludka i mówiliśmy, że ktoś go wystawił. No i oni jak dzieci, dawali się na to łapać. A jak przypucował tego kogoś, to już musiał współpracować. Bo jak nie, to jeżeli rozniosłoby się na bazarze, że kablował, to byłby skończony. Jasne jest, że bez „ucha” nie da się pracować. Z drugiej strony wtedy nie załatwiano spraw przy pomocy bejsboli. Lepiej było konkurencję po prostu podpierdolić. Jak ktoś z zewnątrz chciał wpuścić duże dostawy dżinsu, to pozwalali mu na jedną, dwie dostawy i wystawiali go. I już po kliencie. Jasne, że ci handlarze za nami nie przepadali. Nie miały miejsca żadne „znajomości”. Stało się to obustronnie niebezpieczne. W tym sensie, że jeżeli stałem dłużej przy którymś z handlarzy, rozmawiałem z nim, to zarówno ja jak i on mogliśmy zostać posądzeni o współpracę. Czyli konkretnie ja, że biorę coś od niego, a on, że jest moim „uchem”. Dla każdego taka znajomość oznaczała kłopoty. Stosunek kupców do mnie to był taki – śmiech z zaciśniętymi zębami, „jak na budyniu”.

Wódka, papieros – narkotyk zawsze się sprzeda. Zawsze idzie. Tak to jest. Truciznę ludzie biorą, bo człowiek jest głupi. Chleba se nie kupi, a truciznę kupi. Funkcjonował tu taki jeden, co w latach 80. na tym trzepał. Wtedy mi się wydawało, że to starszy facet, bo z brzuszkiem. Taki jasny kożuch miał podszywany. Paser. Narkotyków nie miał, bo mówił, że to grzech. Zegarkami handlował, łańcuszkami. Większość kradziona. I przynosili mu te ćpuny to, co ukradli. Na głodzie, to za grosz oddawali, a ten przebicie miał stokrotne. Na nieszczęściu ludzkim żerował. Pamiętam przed Bożym Narodzeniem to było. Zimno, ale ludzi pełno. Stoją i chuchają w zmarzłe dłonie. Przychodzi do niego taki, widać, że jakiś naćpany. Chudy, policzki zapadnięte, sine oczy. Obdartus trefne rzeczy chciał sprzedać. Weszli za budę. I zaraz, dziesięć minut nie minęło, milicjant wpada. Pewnie mieli cynę, ale paser uratował tego ćpuna. Siebie i ćpuna. Obaj by poszli do mamra. Milicjant chce dokumenty od tego młodego. Wylegitymować znaczy. Ten nie ma, ale stoi w bezruchu, a po kieszeniach kradzione fanty. Wtedy paser jak nie pieprznie młodego w twarz. Drzeć się zaczął. Od chujów zaczął wyzywać, żeby się od jego córki odpierdolił. Że to nie dla niego i że jak się dowie, to mu jajca z dupy powyrywa. Młody się skulił, leżał na tym brudnym śniegu. Ten go kopać chciał, ale nie trafił. Może specjalnie. A milicjant ogłupiał. Rozdzielać chce, uspokajać. W końcu staremu pod kolano przypieprzył pałą aż jęknął. Zaraz wypisał mu na kolegium wezwanie i poszedł. Stary zapłacił i się rozeszło po kościach. A młody jeszcze tylko raz przyszedł na bazar i zniknął.

Byłem na imieninach u Stasia na Brzeskiej. I wychodzimy z żoną rano, o siódmej z bramy, a dwóch takich mówi „Panie Sylwku, kup pan flaszkę, bo całą noc ani jedna flaszka nam nie poszła”. Ja mówię „Nie, nie, bo jakiś trefny towar...” „Nie, dla pana to będzie glanc pomada, pan się nie martwi”. Dobrze, wziąłem. A nie potrzebowałem, bo miałem u siebie w barku, po co mi ta flaszka. Wróciłem do domu koło 8 rano, żona poszła spać, a ja w kuchni usiadłem i jak nigdy nie piję sam, nie idę solówką, jak to się mówi, to te pół litra ciągnę i ciągnę. I coś mnie kurka wodna męczy. Nagle dzwoni szwagier. „Słuchaj Sylwek, samolot spadł. Halinka”. Siostra. Od razu otrzeźwiałem. Po całej nocy i jeszcze to pół litra, jakby ze mnie to zeszło. Pojechałem z nim na to lotnisko w Pyrach, nikt nie przeżył.

To była melina. Na stole leżał obrus, którym można było się pokaleczyć, tak czysty; czerwona lampka nad obrazem „Ostatniej Wieczerzy”, parawan między dwoma stolikami i pani mówiła „Co chcecie, litr wódki czy dziesięć piw?”. Dla dwóch mężczyzn tyle się należało; i jeszcze schabowy na dwa palce i gorący chleb. O każdej porze. Ja tam bywałem o dziwnej porze, ile kosztowało, nie pomnę. Niedużo.

Sklepy nocne nie istniały. Tylko knajpy funkcjonowały w nocy. Ale gdzie do knajpy? Zapłacisz tam pięćset parę złotych – na tamte pieniądze – a w sklepie kosztowała wódka sto złotych. Na bazarze sto dwadzieścia. Dwie dychy do przodu. Dlatego wokół bazaru funkcjonowało pełno melin.
Melina to jest takie mieszkanie, gdzie możesz sobie usiąść, wypić i wyjść. Melina nie jest miejscem handlu, ale miejscem spotkań. A meta to tam, gdzie się kupuje wódę w nocy.

Różne informacje przenikały z Monopolu na Ząbkowskiej, bo to przecież było blisko. Facet przyjeżdżał do Monopolu wozem, odbierać pełne skrzynki wódki, no i kiedyś koń się potknął i dyszel opadł. No i tu awantura, bo w metalowym dyszlu litry spirytusu. Mówi się też o instalacjach w Monopolu, że się wkręcali w te instalacje, tak jak dzisiaj w gazociągi. Przecież nikt wtedy w takich małych fabrykach nie zakładał ciśnieniomierzy i nie kontrolował tego, ile ubywa.

Moja mama miała na bazarze najpierw stragan z warzywami i owocami, później zaczęła handlować złotem, a potem alpagami, piwem, wódką. Wszyscy, co mogli sobie zarobić na tym, to zarabiali. Kupowało się alkohol dzień wcześniej: wódki, wina te patykiem pisane, alpagi, piwo i przed godziną trzynastą odbywał się handel. Również jak się nie chciało jeździć do Peweksu, to byli od tego dostawcy. Płaciło się – załóżmy – 100 złotych z kawałkiem, a na bazarze sprzedawało się po 120. Z Peweksu. Za dolary kupowało się alkohol i za bony.

Jeden z oficerów miał swojego „tajnego współpracownika”, no i ten podpisywał mu „etatowo” kwity na mety z wódką. Doskonale wiedzieliśmy, gdzie one są, kto tam handluje. Ale żeby zrobić sprawę, należało mieć świadka. No i ten miał takiego świadka. Jak było trzeba, to podpisywał mu oświadczenie, że w tym właśnie miejscu kupował wódkę. No i tak się złożyło (sądziła tego dnia akurat sędzina Kucyk), że jednego dnia, na wokandę wjechało kolejno 6 spraw w których on stawał jako świadek. No to przy którejś sprawie, ta Kucyk, zaczęła rozważać, czy nie należało by świadka skierować na przymusowe leczenie antyalkoholowe.

Cała Warszawa przyjeżdżała wówczas po kury na Różyca. Najlepszy rosół z takiej kury był. A smak tego rosołu to coś nie do opisania. Po prostu nic się z nim równać nie mogło. A na przeziębienie najlepszy lek.

Swoje stoisko założyłam w 1986 roku. Tak jak mama sprzedawałam sery, jajka, grzyby, ryby. I tak jak ona wiedziałam, że bazar uczy wielu pozytywnych wartości. Choćby tolerancji. Bazar to miejsce dla każdego, więc można tu spotkać wielu obcokrajowców. Znałam nawet Afgańczyka. Ismail handlował kawiorem i został przyjacielem naszego domu. Najbardziej lubił polską Wigilię, bo wiedział, że na stole nie znajdzie się żadna potrawa z wieprzowego mięsa.

W tym czasie bazar zmienił się. Kupowano zza pleców. Może dlatego, że czasy nastały kartkowe. Kupowało się wędlinę, tyle że w warzywniaku. Na hasło „Czy jest świeża kapusta?”, pani która mnie znała, wiedziała, że świeża kapusta to schab. Schab pakowano na zapleczu w gazetę lub szary papier. Rozwijało się i widziało, co kupiło. Żeby dostać mięso, musiałam zostać protegowana przez panią, u której przez tyle lat kupowałam z tatą jarzyny. Spytałam się jej, czy przypadkiem nie wie, gdzie można dostać mięso. Ale ona, jak się okazało, sprzedawała cukier. Poszłam więc z nią kilka stoisk dalej, gdzie powiedziała „To jest moja klientka” i ja mogłam już potem kupować. Każda handlarka miała coś innego, jedna wołowe, druga wieprzowe. Bazar dużo stracił, kiedy do Warszawy zaczęły przyjeżdżać baby ze wsi z mięsem, które obchodziły klatki schodowe, pukały do mieszkań i sprzedawały mięso, które leżało pod jajkami w wiadrze. Ja nie miałam zaprzyjaźnionej baby. Miała teściowa i kupowała u niej cielęcinę, ale pozostałe mięso kupowałam na bazarze. Głównie schab, ale tak samo wątróbkę drobiową dla dziecka. Wątróbkę sprzedawano w słoiczkach i pani palcami wyciągała jedną czy dwie, w zależności ile się chciało.

K. Jugo: – A powiedz o tym Szwedzie!

E. Jugo: – Szwedzie?

K. Jugo: – Kiedy kolega ze Szwecji przyjechał, ten go na Różyca wziął na kolację. Szwed powiedział, że ze względu na bazar, to on się do Polski przeprowadza.

E. Jugo: – Pani Maria miała punkt, w którym tylko ona urzędowała. Chciałaby pani wiedzieć gdzie to miejsce? Jak się idzie Brzeską, to w tym miejscu zaczyna się bazar. Z jednej strony jest wnęka, a tam zaraz stoi kiosk ruchu. Za tym kioskiem Pani Maria królowała od godziny dwudziestej i kwitło życie towarzyskie oraz pyzy, gulasz i schabowe. A najważniejsze, że można się było tam nachlać. I tam schodziły się, proszę pani, tłumy. A kiedy milicja przyjeżdżała, Michał czy Czesiek brali dwa talerze, lecieli do tego radiowozu i zanosili im schabowe. Wówczas ci odjeżdżali.

K. Jugo: – Jak ktoś był z Pragi to wiedział gdzie zacząć biznes.

K. Jugo: – On tam z kolegą ze Szwecji wódkę chodził w nocy pić. Pani Maria tam trzymała punkt.

K.A. Kuta: – Panie Eugeniuszu, a pan to co miał z bazarem wspólnego oprócz tego, że panią Krysię pan odwiedzał?

K.A. Kuta: – A pani zagrała kiedyś pani Krysiu?

K. Jugo: – Gdzie! Nie, to należało zwariować, żeby zagrać. No dobrze, raz proszę pani zagrałam. Poleciałam po rajstopy, bo mi oczko poszło. No i oni – „Pani Krysiu, zagra pani”. Już mieli wszystko przyszykowane. I zaraz mówią, wygrała pani dychę. Bardzo szybko zabrałam tę dychę i poszłam sobie po nowe rajstopy.

Oczko niżej plasują się handlarze książkami. Rozkładają towar na ziemi i stolikach.

„Blaszany bębenek” Grassa za 3 tysiące złotych, „Dzieła” Stachury – 4 tysiące, „Seks partnerski” Starowicza – tysiąc, „Playboy” i „Penthouse” po dwa.

Zostaliśmy z żoną zaproszeni przez rodzinę mieszkającą przy ul. Dąbrowszczaków. Niby przyjęcie niezobowiązujące, ale buty, w których aktualne chodziłem, wydały mi się nieodpowiednie na tego typu okoliczność. Szybka decyzja, kupimy na bazarze.

Już od pierwszych stoisk widać było, że wszędzie panuje ten sam typ obuwia w eleganckim kolorze głębokiej szarości. Mówiona reklama głosiła, że but włoski i nie do zdarcia.

Z każdego stoiska śpiewnie zachęcano:

– No, co kochanieńki, bucików szukamy?! Tu pięknie zapraszamy! Bucik w bucik perełka natury z najlepszej skóry! Kupisz nie kupisz, spróbuj, jak się w nich czujesz, to nic nie kosztuje!

Długo nie szukałem. Przymierzyłem, zapłaciłem z eleganckim upustem i wróciłem do domu w nowym nabytku. Wieczorem oczywiście wizytowałem rodzinę, szczycąc się, że tak sprawnie w tak ciężkich czasach udało mi się dokonać zakupu na pobliskim bazarze.

W niedzielę szykowna para obuwia zaczęła wzbudzać we mnie delikatny niepokój. Ponieważ w tamtym czasie każdego dnia biegałem rekreacyjnie tak do 10 km, to postanowiłem obuwie sprawdzić w ciężkich warunkach terenowych. Po biegu okazało się, że szwy puszczają. To stało się przyczynkiem do reklamacji. Coś mi jeszcze nie pasowało. Usiadłem wygodnie w fotelu, buty postawiłem na stoliku.

W tym momencie okazało się, że różnica w wysokości cholewek wynosi około dwóch centymetrów…

W poniedziałek skoro świt pojechałem na bazar. Pokazałem usterki, mówiąc, że chętnie przymierzę inną parę, bo buty fajne. Wszystkie miały identyczną wadę! Sprzedawczyni oddała pieniądze, narzekając:

– Ależ mnie pan urządził… Zwrot w poniedziałek… Cały tydzień będzie do bani…

Popatrzyłem jeszcze w innych budkach. Wszędzie stały identyczne. Kiedy wychodziłem już prawie na Targową z ostatniej budy obuwniczej usłyszałem kobiecy głos.

– Mistrzuniu kochany, mam dla przystojniaczka idealne buty. Zapraszam do środka. Pierwszy sort. Made in Italllyyy!

Nic nie ryzykowałem, wszedłem, usiadłem i przymierzyłem prawy but. Pasował idealnie.

– Może mi pani pokazać lewy?

– No, właśnie jest pewien problem… Widzi pan, dosłownie przed chwilą przyszedł do mnie hurtownik, Arab i wziął sporo par, ale… Okazało się, że w tej błyskawicznej transakcji trochę się zagoniliśmy i został mi lewy od innej pary, dwa numery większej…

Zacząłem się śmiać.

– Przecież nie da się chodzić w dwóch różnych butach. Zabiję się…

– Ależ da się! W ten za duży włoży pan kawałek gazety i będzie pięknie. Przy chodzeniu nic nie będzie widać, a jak pan stanie albo siądzie, to wystarczy cofnąć odrobinkę lewą nogę i nikt się nie pozna… Obiecuję solidny upuścik…

Naręczniak handluje rzeczami używanymi i przywiezionymi z zagranicy, straganiarze wyrobami rzemiosła. Kaniewski na przykład sprzedaje męskie obuwie, jakiego nigdzie nie uświadczysz. Na szeroką wiejską nogę. Trzyma też but modny, na wysokim obcasie z wąskim noskiem.

Następna kategoria handlarzy to tak zwani „ręczniacy”. Ręczniak miał wszystko zawieszane na ramionach i chodził z towarem jak choinka. Oczywiście nic nie mówił, tylko paradował, zmieniał miejsce. Ale z drugiej strony musiał stale patrzeć w dal, czy nie idzie milicja, która od razu zgarniała delikwenta. Jak ktoś miał cenny towar, to musiał być szczególnie czujny.

O seksie też są książki, ale o takiej treści,
Że młody by się uśmiał, bo wie lepiej, jak dziewczynę pieścić.
Koran na honorowym miejscu stoi.
Biblii nie ma, a może sprzedawać razem nie przystoi
Jak widać mahometan w Warszawie przybyło,
Koran idzie jak woda, ile by go nie było!
O hodowli kanarków można dowiedzieć się dużo
I o tym, jak stara baba może stać się piękną różą!
Do wyboru, do koloru każdy sobie wybiera,
To co wydrukowano już dawno i teraz na cierpliwym papierze.
Ludzie kupują, chcą wiedzieć jak to w kosmosie
Jak dawać lubczyk, jak kochać koleżankę Zosię.
Dobrze, że książki też tu się sprzedaje,
Bo człowiekowi nie tylko garnitur i kiecka w życiu się przydaje.

Kiedy już kupujący pokrzepił ciało,
Pomyślał, że coś dla ducha by się przydało.
Bukinista wyłożył książki w przyzwoitym wyborze
Z ciekawymi tytułami i w ładnym kolorze.
Leczenie ziołami, historie Słowian, Mostowicza tragedie,
Romanse bogatych i tych, co żyją biednie.

Na bazarze funkcjonowały trzy kategorie handlowców. Budki wynajmowane przez kupców, którzy zostali zarejestrowani. To był handel legalny. Jeśli ktoś miał budkę to znaczyło, że płacił podatki i ma kontrole – nieliczna grupa. Przeważnie ludzie związani z partią, bo o takie zezwolenia nie było łatwo. Handel uważano za coś złego. Dla komunistów handlowcy to spekulanci, którzy naciągali ludzi. Taka istniała opinia o handlu, nawet o tym legalnym – był zwalczany.

E. Jugo: – I została mu ta portiernia i pusty plac.

K. Jugo: – „Kwiatek”, no bo wie pani, sztuczne kwiaty zwoził do wieńców. To kiedyś szło. A potem przestało.

E. Jugo: – A jeden wymyślił sobie, że kupi plac. I portiernię zrobi. Zaczął od budowy portierni. Skończył tę portiernię i padł na bazarze. „Kwiatek” nazywał się, pamiętasz?

E. Jugo: – On nie był sobie w stanie wyobrazić, że coś takiego może się w Polsce dziać. W Metropolu mieszkał, później się przeniósł do mnie na Radzymińską. O godzinie 21. wychodzimy, jedziemy na Brzeską. Zobaczył te tłumy, że policjanci dostają schabowe. On nie mógł zrozumieć. Pyta jak to? Mówię, no jak? Widzisz, jak.

E. Jugo: – Tam przeważnie przychodzili ci wszyscy, co grali na benklu. Taka przystań: kawa, herbata i szli znowu grać.

K.A. Kuta: – O której otwieraliście „Tempo Bar”?

K. Jugo: – O 8. rano. Konsumenci już o 8. punkt przylatywali na śniadanko, no bo od 6. walczyli.

K. A. Kuta: – I co zamawiali?

K. Jugo: – Kawę, herbatę. Wódeczka oficjalnie występowała od 13., ale szła w filiżankach do kawy. No jako kawa, od 8. rano proszę pani. To były takie grube, gastronomiczne filiżanki z napisem „Społem” i etykietką krakowiaków: chłopca i dziewczynki tańczących. A wódka to winiak klubowy – taki, którego już nie ma. Ten winiak szedł za ruski koniak, za brandy, za wszystko. Był brązowego koloru i wyglądał jak herbata. Po 100 gram tego się wlewało. Cukier oczywiście kładłyśmy w kostkach na talerzyku, żeby wyglądało jak należy.

K.A. Kuta: – A do filiżanki to co na śniadanko zamawiano?

K. Jugo: – Żurek z kiełbasą i ziemniaki. Szefowa wiedziała, że konsumenci coś na gorąco zawsze chcą. Wszyscy ten żurek zamawiali. Przeważnie każdy klient, co miał kaca, a żurek pomagał.

Na bufecie pracowałam. Zaczęłam w 84. roku. „Tempo Bar” znalazłaby pani zaraz przy wejściu na bazar. Ci, co handlowali na Różycu, dawali mi w ramach napiwku kartki na mięso. I proszę pani, to nie parę kartek. To był cały bloczek z przeróżnych miejscowości, z różnymi stemplami. Człowiek z początku bał się iść do mięsnego. Ale przecież, jak sklepowe złapały kartkę, to nie oglądały tych stempli. W tamtych czasach miałam wędlinę i psa, który jadł tylko wołowinę.

Pan Eugeniusz Jugo grał w zespole „No to co” i z kolegą Szwedem na bazar chodził pić wódkę do pani Marii. W Śródmieściu urodzony, dokładnie w Hotelu Polonia, bo matka Pana Eugeniusza pracowała jako recepcjonistka. Z okna później widział, jak budowali Pałac Kultury. Teraz 40 lat tu żyje na Pradze, przy Radzymińskiej, w malutkim mieszkaniu z panią Krysią. Pani Krysia Jugo na Woli urodzona, całe życie pracowała w gastronomii, przez co teraz musi nosić dwie protezy w kolanach.

– Pani Krysiu, a co pani na Bazarze robiła?

Robiono również zmasowane akcje, naloty. Zamykano bramy. Wszystko obstawiała milicja, a potem rewizje. Bywało, że z tych nerwów to ludzie nawet umierali. Przykładowo, pracuje tu jeszcze pani Krysia, której brat zmarł na zawał w trakcie takiego nalotu. Miały miejsce bardzo nerwowe sytuacje. Panował ciągły strach.

Raz przyjechali gdzieś koło południa. Szukali waluty. Sprawdzali wszystkich, którzy nie handlowali w budkach. Ludzie wyrzucali towar. Kibelek zapchał się złotą biżuterią na amen. Ci, co handlowali złotem, wyrzucali to złoto, cinkciarze wyrzucali pieniądze, to wszystko się poniewierało po bazarze. Tyle pieniędzy! Wszyscy patrzyli, ale każdy bał się podnieść.

Wiadomo, że funkcjonowali na bazarze agenci, którzy krążyli po jego terenie. Podskoczył do mnie facet. Ja już wyszedłem z bazaru po dokonaniu transakcji. Zaczepił mnie. Ja mu odpowiedziałem „spierdalaj”. Spierdalaj, tak? To zobacz – powiedział i wyciągnął legitymację służbową i z napisem Służba Bezpieczeństwa. Wsiadłem do samochodu. On mówi: Dawaj szmal! Dałem. Dwa razy miałem taką sytuację. Raz ubek odczepił się dopiero na Chmielnej, kiedy dałem mu sporą łapówkę.

Miałem na ręku ubrania z Turcji, dżinsy, jakieś kurtki damskie. Widziałem takiego pana, który naprzeciwko mnie miał budkę. Przyglądał mi się zawsze. Nie wiem, czym on handlował, bo stale tylko wszystko obserwował. Później zorientowałem się, że to tajniak. Zanim mnie aresztowali, podszedł i powiedział, że mam uciekać, bo milicja idzie po mnie. Za chwilę podchodzi do mnie po cywilnemu dwóch facetów i mówią, żebym szedł z nimi na komisariat. Poszliśmy na piechotę na Cyryla i Metodego. Zabrali mi dowód. W maluchu zaparkowanym pod bazarem miałem o wiele więcej towaru niż przy sobie. Kluczyki włożyłem do tylnej kieszeni. Opatrzność czuwała nade mną, bo jak mi robili rewizję osobistą to zapomnieli o tej kieszeni. Gdyby znaleźli te kluczyki byłoby po mnie. Później wzięli mnie do radiowozu i zabrali do domu, żeby zrobić rewizję. W pokoju, w którym mieliśmy magazyn, spała teściowa. Otworzyłem im najpierw szafy w innym pokoju z naszymi ubraniami. Fakt, że też tam były dżinsy i sukienki, którymi handlowałem, ale zostawili to, bo widać było, że to nasze. Drzwi od pokoju-magazynu początkowo nie zauważyli, dopiero jak już chcieli wychodzić. Już mieli tam wejść, ale powiedziałem im wtedy: Panowie, tu jest staruszka dziewięćdziesięcioletnia, proszę nie wchodzić, dla niej to będzie bardzo duży szok. No i posłuchali mnie. Ja myślę, że oni się tak ze mną delikatnie obchodzili, bo pracowałem w wojsku. Miałem w dowodzie napisane: pracownik wojska. Oni się jednak trochę z tym wojskiem liczyli. Widziałem, że rewizję traktują pro forma, bo nie weszli do tego pokoju-magazynu. Mimo to, noc musiałem spędzić w areszcie. Niepokoiły mnie tylko te kluczyki od malucha. Schowałem je głęboko w skarpetę. Poza tym jak samochód zostałby na noc na Brzeskiej to już by było po sprawie. Na szczęście mój syn, Grzegorz, domyślił się. Wziął zapasowe kluczyki od mojej żony i odwiózł samochód pod dom. Przez klawisza w areszcie dostałem cynk, że syn załatwił sprawę. Wtedy już siedziałem spokojny. Ale jeszcze do godziny pierwszej w południe straszyli mnie kolegium.

Miałem dwa pudełka po bananach. I pan Józio czy Kazio, nie pamiętam, z rana chodził i w głównej alejce rozstawiał pudełka. I tam już nikt nie mógł stanąć.

– Co by było, jakby pan stanął?

Ten pomysł tak „Mecenasa” zaskakuje, że milknie na dłuższą chwilę, po czym wybucha śmiechem i mówi.

– No jak, no… no to wpierdol. Proszę pana, to jest niemożliwością, takiego odważnego to tam nie było. Ludzie trochę myślą.

Pan Kazio wiedział, kto może stanąć przy których pudełkach. No bo dostać wtedy budę było w ogóle nieprawdopodobne. Nawet takie pudełka dostać, to było nieprawdopodobne.

Oni, z budek, handlują uczciwie, płacą podatki, a wśród „chodzonych” naręczniaków trafi się spekulant. Fakt, że naręczniak i cała ta otoczka robi bazarowi złą opinię, ale pokaż pan bazar bez otoczki. Lepiej żyć z nimi w zgodzie. L. się naraził i dostał łańcuchem po twarzy.

Pewnego zimowego przedpołudnia, w samym środku stanu wojennego, cały kilkuhektarowy teren otoczony został przez opancerzone samochody marki SKOT. Paniom kupcowym, tym co starszym, nie bez kozery, na myśl przychodziły obrazki z powstania warszawskiego. Miarowo, noga za nogą, ze sterczącymi w górę lufami automatów Kałasznikow szły alejkami bazarowymi trójki żołnierzy służby zasadniczej i zmilitaryzowanego ZOMO – awangarda i ariergarda władzy robotniczej, co robotnikom po raz ostatni kit wciskała, że oto robi wreszcie porządek z tą… babcią 90 –letnią, co w reklamówce schowaną ma całą krajową produkcję: od czekolady, przez przeciery dla niemowląt marki Bebiko, papier toaletowy, po sznurek do snopowiązałek.

Mama siedziała w swojej budce, z lekceważeniem patrząc na to całe przedstawienie. W wieczornych wiadomościach TV pan, nomen – omen Kozera, z triumfem komentował obrazki zdejmowania z dachów budek toreb wypełnionych deficytowym dobrem: już to czekolad „Jedyna” z nieodległego Wedla, już to naręcza dżinsów światowej marki… „Odra”.

Do dzisiaj opowiada mamuśka, jak to w pewnym momencie wpadła do niej, jak do bunkra ostatniej obrony, jakaś pani z ręczniaka, z całą walizą trefnego ptasiego mleczka. O mało tam mamie z nerwów nie umarła.

Po skończonej pokazówce, po dojściu do siebie, pani ta przyniosła mamie największego, jakiego znalazła „na bazarze”, lizaka. Mama ze stoickim spokojem wyciągnęła ze skrytki… nienaruszoną walizę z ptasim mleczkiem i, patrząc z nieskrywaną pogardą w kierunku pakujących się na „Skoty” zomowców, powiedziała z całą, na jaką jedynie kupcowe z bazaru stać, ekspresją.

– Mogą nas w dupę pocałować!

Tę główną aleję nazywaliśmy „aleją uciekinierów”, bo jak wchodziliśmy tam, szczególnie całą grupą, to wszyscy uciekali. Ci od lalek z plastiku to porzucali towar. Wiedzieli, że z towarem nie mają szans na ucieczkę. Nie przedarliby się przez tłum. Ale najśmieszniejsze to, to że my tych od lalek wcale nie zatrzymywaliśmy. Człowiek nie chciał stać się pośmiewiskiem na komisariacie. Jak by to wyglądało z tymi lalkami. Kiedyś stoimy tak nad tym porzuconym towarem i myślimy co z nim zrobić. Podchodzi matka z dziewczynką. My po cywilnemu. „Podoba ci się dziewczynko ta lalka? Tak? No to masz. Weź ją sobie”. Na początku, zdarzały się nam takie sytuacje, że legitymujemy ludka, a tu myk i zostajemy z towarem i dowodem osobistym, a ludka nie ma, spierdolił. Raz pamiętam „zwijamy” gościa. Sięga po dowód do kieszeni i nagle łyk, coś połknął. To były kolczyki. Jeden utkwił mu w tchawicy. Musieliśmy wzywać samochód i wieść go do szpitala. Oni to robili ze strachu. Innym razem powieźliśmy gościa za parę kurtek. Pojechaliśmy do mieszkania na przeszukanie i tam też znaleźliśmy towar. Następnego dnia afera. Na komendę wpada pułkownik Wojska Polskiego w służbie czynnej, odprasowanym mundurze i drze się, jak śmieliśmy przeszukiwać jego mieszkanie? Że on nas z roboty powypierdala! No i takie tam… Miał rację, bo żeby wejść do mieszkania wojskowego, musieliśmy robić to z ich żandarmerią, z WSW. Tylko my nie wiedzieliśmy, że to mieszkanie wojskowego. Ten zatrzymany to okazało się jakiś jego kuzyn, u niego zameldowany. Ale jak tak… no to zadzwoniliśmy i powiadomiliśmy WSW. No i po tygodniu pułkownika wypierdolili z pracy. Załatwił sobie, na własne życzenie, wcześniejszą emeryturę.

Operacyjnie to okazała się bardzo prosta robota. Rozeznanie. Wjazd. I wyjazd z klientem. Ma towar, 99% że nie wiadomo skąd, a cena wyższa niż w sklepie. A to była właśnie spekulacja. Obowiązywała wtedy ustawa o trybie przyspieszonym. Dostarczaliśmy klienta do sądu i sprawa od razu stawała na wokandzie bez żadnego obrońcy. Sędzia, protokolant i oficer milicji jako oskarżyciel. Raz, dwa, i wyrok. Pamiętam takiego gościa, nazywaliśmy go „Szybki”. Postawił kiedyś trzy różne sprawy na jednej wokandzie. Żeby szło szybciej. Ten nasz – przyprowadzony za ciuchy. Jeden z tamtych dwóch też ciuchy, a drugi… już nie pamiętam. W każdym razie wszyscy – spekulacja. No i „Szybki” mówi do pierwszego.

– Przyznajesz się?

– Nie.

– 30 tysięcy grzywny!

Do drugiego:

– Przyznajesz się?

– Tak.

– 20 tysięcy grzywny.

Do trzeciego:

– Przyznajesz się?

No ten, już wiedział co jest grane i mówi:

– Tak, tak, przyznaję się! I zaczyna nadawać co jak, kiedy… No to „Szybki”:

– Ach ty spekulancie! 50 tysięcy grzywny!

Jak „psy” robiły te swoje wielkie naloty, to najpierw włazili na bazar ci po cywilnemu, w małych grupkach. Rozłazili się i węszyli. Niuchali… kogo by tu zwinąć. A potem podjeżdżały suki pod wszystkie bramy. Zamykali je. I czesali. Tutaj, gdzie stała paserka, co tu się działo! Naparzaniny, szarpaniny, strzelaniny… No bo za paserkę, a jeszcze w recydywie, to był kurs na „Białą” (więzienie w Białołęce).

No i dobra. Siedzę sobie normalnie pod celą na Mokotowie. Dodaję sobie ducha, żeby nie zwariować. Głupota, można było z tego wyjść. A do tego patrzę, a tu „Świnia” jest, oddziałowy klawisz, co go znam już dobrze. Od razu mnie poznał, jak się zaczął cieszyć.

 – A co – mówię – ty mój wujek chrzestny jesteś?

Uśmiał się tylko. A naczelnik miał ksywę „Bandyta”. Trochę był świrek i nerwowy. Jak się potłukli między sobą chłopaki, to szedł pod celę i wyciągał tego, co mniej zarobił. Czapkę zdejmuje, mundur zdejmuje, nikogo nie ma.

– No to co, teraz mnie tłucz, chojraku. Ja jestem teraz cywil, wal mnie w bęben.

Ten stoi zażenowany, no co, naczelnika będzie bił? To naczelnik buch go w zęby i buch go w brzuch.

– No co, ja cię nie oskarżę, próbuj się ze mną – taki wariat był.

W końcu bili się z nim więźniowie. Pierwszy taki Mietek Aniołkowszczak. Podskoczył naczelnikowi raz i drugi. Raport. Naczelnik mówi.

– Żadnej nie będzie sprawy, ja z Aniołkowskim będę miał wspólną sprawę. Wszyscy poszli do łaźni. Naczelnik zdejmuje łachy, a Mietek też nie czekał, tylko do niego i buch go w cymbał. I się leją. Naczelnik dostał parę razy, Mietek dostał parę razy. I po meczu naczelnik chciał mu rękę jeszcze podawać, a Mietek mówi:

– Co pan, rękę, czyś pan zwariował?

I nic nie było, nie dostał nawet karca. Mietek siedział za słynną sprawę. Na farmazon chodził, na szkiełka, co opisywali to obszernie w „Przyjaciółce”. Mieli szkiełko oszlifowane, jakiś fachowiec im to zrobił, elegancko. Szli z tym przed sklep jubilerski. Jeden w berecie udawał Francuza, bo parę słów umiał, wybierali jakiego kasjera, czy innego nadzianego skoczka i tłumaczą mu.

– Ten pan to przywiózł z Francji, to z przemytu jest. Za pół ceny, za pół darmo, jedyna szansa. Klient chciał jeszcze iść do jubilera, żeby to sprawdzić, ale tak go zabajerowali, wkręcili, że płacił z ręki. Towarzysze partyjne, dyrektor, kasjerka – wszyscy padali na szkiełkach. I takie były mądre, taka chytrość była ludzka i pazerność, że pieniądze państwowe szły za te głupie szkiełka. A w akcie oskarżenia 48 ofiar. Mietka wspólnicy to był Kuba i taki stary Chaberbusz, farmazonista, oszust tak zwany. Jak on opowiadał, to Mietek się wnerwiał na sali sądowej, bo stary przyznawał się do sprawy, a Mietek mówi.

– Wysoki sądzie, ja nic z tym człowiekiem nie miałem.

– Ale świadkowie mówią, że pan miał.

– A brat mój mówi, że miałem?

– No nie.

– No właśnie.

– Ale świadkowie widzieli pana, że pan beret zmieniał.

– A i koszulę, i skarpetki też zmieniałem. To i beret zmieniałem – on też taki szybki miał refleks i sąd faktycznie trochę nie wiedział, co powiedzieć. Dostał 14 lat za ten farmazon. Nie mogli se z nim poradzić, bo na te szkiełka jednak paru czerwonych położył.

A ten stary dziadek, on już miał siedem dych. Puścili go, parę dni na wolności pobył i umarł. Mietek później z chłopakami na Pradze na szop chodzili, kradli po sklepach, czy skórę, czy płaszcz, czy spodnie. Potem na Różyk i na gorzałę wszystko. Się rozpił podobnież. Kobieta z dziećmi odeszła od niego. Potem u takiej Haliny – pijaczyny na Brzeskiej żywocił. Ale na tych szkiełkach ładny hajc, ładny kurz zrobili. Tam nieraz i na sto baniek padli. To i Orły przebili na szkiełkach. Był skok na bank pod Orłami. Nie znaleźli winnych, bo to była ubecka robota. To na odczep się wszystkich recydywistów wtedy posadzili. Po mieszkaniach jeździli i zwinęli nas wszystkich, tośmy się w końcu spotkali. I każdy ten skok na siebie brał.

– Ja milion ukradłem.

– A ja dwa.

Tak przekrzykiwali się nawzajem, a śmiechu było, chachaliśmy się do rana. To znana sprawa była, bo banki na grube pieniądze wtedy poszły i nikt tego nie odkrył, bo nikt nie chciał.

Szczególnie ci policjanci, którzy pracowali w komendach rejonowych z Pragi Północ, mieli swoich informatorów. Te osoby zgodnie z papierami funkcjonowały jako tzw. osobowe źródła informacji - OZI i TW – tajni współpracownicy, którym się płaciło. Bo OZI się nie płaciło, oni mówili w celach społecznych.

Nazywali ją Maryśka. Wyglądała jak pomylona. Chodziła i żebrała. Ludzie dawali jej datki, no bo taka obdarta, biedna wariatka. Wołali „Maryśka, zaśpiewaj coś!” I ta kobiecina coś tam fałszowała, wydurniała się, podrygiwała. Jak już odszedłem z bazaru, to ją poznałem. Wcale nie była wariatką. Z tych bazarowych datków postawiła sobie piękną willę. Jak sobie tak policzyłem, miała miesięcznie minimum trzydzieści tysięcy! Bez podatku! Na czysto! Widzi pan, taka kobiecina, a też wiedziała „o co chodzi”.

Bardzo charakterystyczny był „Jaś-król”, który cały dzień kręcił się po bazarze w złotej koronie z tektury, zagadując do wszystkich. Jeśli ktoś był dla niego grzeczny, to OK. Jak kogoś nie polubił, to krzyczał, wyzywał i wyśmiewał. Jaś został ofiarą urzędu skarbowego, który strzelił mu domiar finansowy za rzekome nieujawnienie dochodu z handlu i warsztatu samochodowego. Zabrali mu wszystko i Jasio zwariował.

Tak zwany „praski trójkąt bermudzki” rozwijał się szybciej niż reszta Warszawy. Mieliśmy tu pierwszy kapitalizm, pierwsze poważne prywatne inicjatywy. Dzięki bazarowi powstawały nowe knajpy, sklepy, zakłady fryzjerskie i pojawiali się drobni rzemieślnicy zarabiający na bliskości bazaru.

Zaraz po transformacji na bazarze rozgorzał handel petardami. Hurtowo kupowali je wtedy Rumuni, dla których w tamtym czasie otworzyły się granice. Przyjeżdżając do Warszawy, mieli ze sobą kartki z adresem Bazaru i tak tam trafiali. Jeden facet, żeby wiedzieć jak po rumuńsku nazywają się „petardy”, przepytał kupujących je Rumunów. Okazało się, że w języku rumuńskim petardy to „artifici”. Ponieważ nikt praktycznie nie wiedział, co to jest to „artifici”, stało się to słowem używanym w różnych okolicznościach i w różnych znaczeniach. „Choć kupimy sobie »artifici«”, albo „napijemy się »artifici«” – tak się mówiło.

Warszawscy taksówkarze bezbłędnie odczytują łamane na wszelkie możliwe sposoby hasło: bazar Różyckiego. Uczestniczki wycieczki z Ołomuńca popiskują z zachwytu na widok alejki w kolorze „blue”. 6 tys. złotych kosztuje para spodni, do której nie przyznałby się Wrangler, choć guzik i firmowa naszywka są jak należy. Po 13 tysięcy oryginalne Lévi-Straussy. Pobratymcy z południa wzdychają. „To je fain”. Kawałek prawdziwego „westu”. Ładna Czeszka ogląda dżinsowe pumpki. Sprzedawca ceni dwanaście. Dziewczyna chce przymierzyć, wchodzi do budki i przy otwartych drzwiach bez żenady ściąga spódnicę. Sprzedawcy topnieje serce. Opuszcza. Czeszka odlicza jedenaście setek. Wpada w rozpacz, słysząc, że mowa była o banknotach z Kopernikiem. „Tolik ne mam”. Sprzedawca nie traci rezonu. Mogą być korony.

W sklepach szaro-buro, komunistycznie, a na bazarze modnie, kolorowo, ZACHODNIO. Zawsze uważałam, że bazar stał się pierwszym kapitalistycznym sklepem wschodniej Europy. Te pełne autokary przywożące „Ruskich” i „Rumunów” kupujących wszystko, w każdych ilościach! Polak brał, oglądał i targował się, a ci brali wszystko, co wpadło im w ręce. Byliśmy jednymi z pierwszych, którzy rozpoczęli w mikroskali handel zagraniczny. Na bazarze można było spotkać ludzi z różnych krajów bloku wschodniego. Już wtedy byliśmy pomostem pomiędzy wschodem i zachodem Europy.

W 1988 roku, kiedy wracałem z Berlina Zachodniego, pociągi do Warszawy całe jechały zawalone towarami. Ludzie stali na korytarzach. Nie spali całą noc, żeby pilnować dobytku.

Dużo jeździłem do Niemiec. Miałem ważny paszport i handlowałem tam z Ruskimi dżinsami, okularami słonecznymi, bluzami z „Parmalatem”, adidasami. Za bluzę na bazarze wziąłbym ze 100 złotych, a w Niemczech dostawałem 80 marek. Do Polski woziłem czekolady, cukierki, gumowe misie i po 5 par Salamander. Na granicy celnicy traktowali mnie lepiej, bo widzieli służbowy paszport. Celnik nic mi nie zabrał, należało tylko zapłacić cło za gorzałę, jak się wiozło więcej niż 4 butelki. Nie opłacało się przywozić marek – ja za markę brałem czekoladę i miałem 100 złotych w pociągu, a na bazarze ze 150. W robocie płacili mi na miesiąc 5 tysięcy, a tu na Różycu za dzień brałem 20. Ja na mieszkanie robiłem w 5 miesięcy.

W budce z galanterią odkryty został kantor wymiany pieniędzy. W przemyślnych schowkach leżało 700 tysięcy złotych, tysiąc dolarów, 10 tysięcy czeskich koron, półtora tysiąca rubli i mniejsze ilości innych walut. Dolarami i złotem handluje się głównie na obrzeżach targowiska. Trudnił się tym D. – bazarowy król, któremu, kiedy chorował, znoszono do szpitala kradzione telewizory. Po półtorarocznych poszukiwaniach odkopano jego zwłoki przy Kanale Żerańskim.

Dziś trudno w to uwierzyć, ale nastąpiły czasy, kiedy mimo wszystko bazar dyktował modę w Warszawie. Coś pokazało się w Londynie czy Paryżu i zaraz pojawiało się na bazarze.

Kiedy zapoznałem żonę, to automatycznie znalazłem się na bazarze. Teściowa, Warszawianka z urodzenia, zaczęła handlować zaraz po wojnie. Najpierw handlowała pietruszką i marchewką bez żadnego obiektu. Później postawiła budkę. Jak postawiła to handlowała galanterią i dżinsem. A od 1981 roku to już tylko dżinsem. Swą przyszłą żonę poznałem w jej urodziny w restauracji „Semafor” na Bródnie. Ja nigdy nie chodziłem po restauracjach, ale mieszkałem na Bródnie. Koledzy mnie wyciągnęli. Poszliśmy sobie na wódeczkę i akurat traf chciał, że tam przebywała ona – moja przyszła żona. W 1981 wziąłem ślub, chociaż mieszkaliśmy ze sobą od 1979 r. Wcześniej to mi moja była nie chciała dać rozwodu, chociaż wszystko jej zostawiłem i wyszedłem z domu, tak jak stałem. Obecną wziąłem z dwoma synami z poprzedniego małżeństwa i w 1983 roku urodziła nam się córka. Całkiem duża rodzina i należało na nią zarabiać. Więc przyszedłem tu, na ten bazar. A że nadal pracowałem w milicji, to łatwo nie było. Stało się to tym trudniejsze, że praca w milicji wcale w tym nie pomagała. W Warszawie wiedzieli o mnie. Nie każdy chciał robić interesy z „psem”. Chociaż miała ona i dobre strony. W czasie stanu wojennego pozwalała na wyjazdy po towar na Oksywie, gdzie marynarze przywozili dżinsy z Hamburga. Można było spokojnie zapakować cały bagażnik i bez problemu wrócić do Warszawy, nie bojąc się posterunków po drodze. Zacząłem sam wyjeżdżać do Niemiec, do Hamburga, do Włoch, Austrii, później – Turcja, Tajlandia, coraz dalej. Bo naprawdę można było z tego wyżyć. Tym bardziej że bazar Różyckiego pozostawał skrawkiem naprawdę kapitalistycznej ziemi. Przykładowo żadne targowisko w Polsce nie miało pozwolenia na handel dżinsem. My mieliśmy jako rzeczami używanymi. Rachunków żadnych. Przyjeżdżał taki z towarem i spisywało się jego oświadczenie, że sprzedaje za określoną kwotę. I to wystarczało za cały rachunek. Wtedy każdy towar stawał się atrakcyjnym. Producenci nie nadążali produkować. Wszystko, co się przywiozło, szło jak świeże bułeczki. Niektórzy narzekają na urzędy skarbowe, kontrole, domiary – rzeczywiście. Urzędy skarbowe doliczały nieraz domiar z trzech lat. Już wydawało się, że ma człowiek wszystko zapłacone, a tu nagle okazywało się, że trzeba się rozliczyć za dwa, trzy lata wstecz. W ogóle paranoja, bo za co się płaciło, nikt nie wiedział, po prostu podatek wyrównawczy. Milicjanci, którzy tu pracowali, to fortuny pozbijali. Na bazarze majątki porobili też stróże nocni, co ze złodziejami współpracowali, ludzie, którzy opłatę placową pobierali. Wszyscy ci kierownicy targowiska, którym za przyznanie miejsca należało dać. Ale mimo to okres trwał świetny. Oprócz dżinsu jeszcze galanteryjne towary mieliśmy – jak breloczki, okulary, co tam akurat szło. W lato, jak miesiąc urlopu w lipcu brałem i siedziałem na działce, a działka niedaleko – 80 kilometrów, to przyjeżdżałem sobie w sobotę na bazar. Wziąłem tysiąc sztuk okularów – godzina czasu – okularów nie było. I jechało się z powrotem na działkę. To można sobie obliczyć, jakie to szły zarobki.

Na Różycu można znaleźć wszystko. To, co piękne i to, co podłe, a czasami pół na pół. Moja babcia opowiedziała mi taką oto historię. Pewnego razu okradziono kobietę. Ponieważ kobieta bardzo głośno krzyczała i rozpaczliwie płakała, szybko zebrał się wokół niej tłum ludzi. Okazało się, że ta płacząca jest wdową po żołnierzu i w skradzionej portmonetce miała ostatnie grosze. Do renty zostało jej kilka dni, a w domu dwójka dzieci. Jakiś asertywny, ale i wrażliwy mężczyzna zdjął kapelusz, wrzucił do niego pieniądze i zapoczątkował zbiórkę. Ludzie nie odmówili. Moja babcia też się dorzuciła. W pewnej chwili, właściwie nie wiadomo z której strony w tłum wrzucono portmonetkę tej pani z nienaruszoną zawartością. Kobieta nie chciała przyjąć pieniędzy ze zbiórki. Uznała, że to niehonorowo. Ten pan w kapeluszu wcisnął jej zebraną kwotę do kieszeni głośno pomstując na traktowanie wdów i sierot po obrońcach naszego kraju. Kiedy po zakupach Babcia wracała do domu, zauważyła tę panią. Kobieta miała już jakieś pakunki i siedziała na stosie pustych skrzynek. Babcia do niej podeszła i zapytała, czy wszystko w porządku. Kobieta odpowiedziała (postaram się oddać sens): „Usiadłam, bo ze szczęścia siły mnie opuściły. Widzi pani, ja się modliłam o jakąś pomoc, bo synek z butów wyrósł. Dzisiaj mnie okradli i to najgorsze, co mnie spotkało. Dzisiaj też inni ludzie mnie obdarowali. Wszystko w jednej chwili”. Kobiecina siedziała tak skołowana, że Babcia odprowadziła ją do domu.

Każdy praski złodziej miał honor. Nigdy swoich nie ruszali. Pamiętam takie wydarzenie na Pradze. W naszym kościele przyjezdni złodzieje ukradli kielichy mszalne. Proboszcz, „swój chłop”, poszedł do naszych złodziei, a ci szybko odnaleźli łup. Przyjezdni złodzieje – wieśniacy dostali łomot, który na zawsze ich zniechęcił do „pracy” na Pradze, a kielichy wróciły do kościoła.

Ja jeździłem na kieszeń. Po tramwajach, autobusach, po mieście, ale na pewno nie na Pradze. Nigdy w życiu. Na bazarze się nie kradło.

Najprostsza jest robota „od kuchni” – tak mówili kieszonkowcy, kiedy trafiali jakiegoś barana, co trzymał kasę w tylnej kieszeni.

Ja nie ukrywam, że na bazarze zaopatrywałem się na pielgrzymki. Kupowałem sobie zwyczajne, robocze spodnie. – luźne, cienkie. Kupowałem też buty – takie jak dawano robotnikom FSO czy innych dużych zakładów pracy. To były dobre, bezpieczne buty, świetnie sprawdzały się na pielgrzymce. Szyto je tylko dla robotników pracujących w fabrykach. A wiadomo, że buty dostawały nóg, same z fabryk wychodziły i trafiały na bazar. Może kupowanie tych rzeczy stawało się trochę niemoralne, ale gdyby istniała możliwość kupienia ich z legalnego źródła, to by się kupowało, a tego w sklepie nie sprzedawano. Idę przez bazar, ścisk taki, że nie można przejść przez tę główną alejkę. Przeciskam się, przeciskam. Oczywiście trzymam ręce w kieszeni, bo tam cokolwiek się ma, to wyciągną. W każdej chwili mogli okraść. Portfel to miałem tak wciśnięty, żeby się nikt nie dobrał.

Działały dwa duże gangi kieszonkowców: Wołomin i Radom. Mieli swoje metody. Pamiętam, że bardzo lubili robić duchownych. Jak zobaczyli księdza, to nigdy mu nie popuszczali. Ksiądz zawsze miał kasę. No bo kto wtedy w Polsce miał kasę? Problem stał w tym, że te kieszenie w sutannach mieli strasznie głębokie. No i to nie była prosta robota. Opracowali metodę na grzebień. Sprzedawano wówczas duże aluminiowe grzebienie. Wyłamywali wszystkie ząbki, zostawiali tylko jeden i taki „przyrząd” wpuszczali klientowi w kieszeń, zahaczali podszewkę i wyciągali do góry. Kasa sama wypadała.

To byli mistrzowie swojego fachu, artyści. Taki to potrafił babie łapę w majtki wsadzić, dupsko wymacać i jeszcze schowane w gaciach pieniądze wyciągnąć, a ta nawet nie poczuła. A jak któraś z pieniędzmi w woreczku przy staniku chodziła, to działało tak, jakby pieniądze na wierzchu trzymała. Albo taki cymbał ze wsi przyjechał i z rozdziawioną gębą stał przy benklu i się gapił, jak w lusterka grają. Nie wiem, o czym taki myślał, ale na pewno nie o swoich zaskórniakach, bo nawet nie zdążył w myślach się z nimi pożegnać. Kieszonkowcy dobrze znali wszystkich. Działało kilka grup, przy czym to były grupy swojskie i one nie dopuszczały innych.

Ludzi przychodziły tłumy. Szli jak na procesji, jeden za drugim, człowiek przy człowieku, ściśnięty niemiłosiernie. Było tak, że i kupiec zarobił, i złodziej się pożywił. Bo kieszonkowców zawsze kręciło się tu mnóstwo. Żerowali właśnie na tym tłumie, na ścisku.

Na Bazar Różyckiego chodziłem po to, aby powąchać klimat, jak to się mówi, poocierać się. Tylko chodziłem i patrzyłem. Wtedy królowały tam kurtki „Parmalat” – jakaś włoska firma, która produkuje jogurty. Cała Polska w tym chodziła. Na bazarze leżało tego multum. Były to kurtki, jakby szwedki, czarne, z napisem „Parmalat”. W komunie wiele takich dziwnych napisów robiło karierę. Przecież nie miało to żadnego racjonalnego wytłumaczenia. Dla mnie osobiście te kurtki to był obciach, ale waliły po nie tłumy.

Potem zaczynał się dżins – wtedy jeden z głównych towarów. Spodnie, kurtki. Głównie z Turcji…

Handel zaczynał się już na ulicy. Ludzi waliły tłumy. Towaru mnóstwo. Jak się wchodziło od Targowej, to najpierw stali „zegarmistrze”. Tak ich nazywaliśmy.

Zdjęcia były analizowane w milicyjnym laboratorium; poza tym wypowiadali się powołani biegli seksuolodzy, wreszcie, kiedy już po sprawie w sekretariacie wydziału poprawiałem protokół, miałem okazję otworzyć niektóre spośród kilkunastu kopert zawierających fotograficzną kolekcję Pana Miecia.

Od strony Brzeskiej wisiała na bazarze tablica: „Handel czosnkiem zakazany”, a przy szalecie na tyłach komisariatu: „Kabina złotówkę, ściana 50 gr”.

Uważam, że najgorszą rzeczą w Polsce, na tych bazarach jest brak toalet. Zawsze śmierdzi, tego nikt nigdy porządnie nie zorganizował. To była zawsze zmora.

Wie Pani, wtedy po raz pierwszy zdałem sobie sprawę, że prawdziwi artyści w jakiejś dziedzinie nie dają postronnemu obserwatorowi najmniejszych szans na zdiagnozowanie swoich ukrytych pasji czy przestępnych skłonności. Nikt, kto patrzyłby na Pana Miecia, nie domyśliłby się przestępczego procederu, który najwyraźniej był treścią jego życia. Dowody były jednak przytłaczające. On w pewnym momencie wręcz inspirował pewne poczynania swoich ofiar. Jednym z jego „trików” stało się pozostawianie w kabinie w widocznym miejscu niby to porzuconych czy zagubionych fotosów nagich kobiet czy mężczyzn. Wyobraża sobie Pani taką sytuację: do szaletu wchodzi młody chłopak czy mężczyzna, rozpina spodnie a tutaj na podłodze leży kolorowy obrazek z pospolitego „świerszcza” – wtedy, proszę pamiętać, pornografia była zakazana i trudno dostępna – to nie to jak teraz, że w każdym kiosku. No i taki wchodzi, rozpina spodnie i niejednokrotnie musi odreagować „napięcie”. Tak więc w kolekcji Pana Miecia znalazły się zdjęcia mężczyzn i, co może niektórych zdziwić, również kobiet, które w jednym ręku trzymały strzęp kolorowej kartki a drugą, jak wszystko na to wskazuje, stymulowały – powiedzmy delikatnie – strefę erogenną.

A jak to się stało, że sprawa trafiła do sądu? Mówił Pan, że Pan Miecio był taki ostrożny, przezorny…

Nie rozumiem pani zdziwienia – przecież to przesąd, że kobiety są jakoby odporne na wizualne bodźce płynące z pornografii. Chociaż… w owym czasie dla mnie też była to absolutna EGZOTYKA. Wychowywałem się w normalnej rodzinie w centrum Warszawy i nie miałem żadnych kontaktów ani doświadczeń z elementem przestępczym. W pewnym momencie przyszło mi protokołować w Północno – Praskim Sądzie i… cała ciemna strona ówczesnej Pragi niejako „wylała się” na mnie – młodego wrażliwego jeszcze studencika. Była to dla mnie mocna szkoła życia. Powiem więcej: OSOBIŚCIE wiele się od Pana Miecia NAUCZYŁEM…

W głowie się nie mieści…

Z tego co się orientuję, oni mu oddali te 1000 zł i z tego musiał połowę przeznaczyć na wódkę dla nich. Przyniósł i nam pół litra i oczywiście został pogoniony, bo z oszukańcami to nie chcieliśmy się zadawać. Gdyby przyszedł i powiedział konkretnie, jak było, to jest inna rozmowa. Ale jeśli on jeszcze nas chciał oszukać, to niech się zbiera.

Z najgłębszej wsi przyjeżdżali ci, do których dotarła plotka o wielkich wygranych w „trzy karty”. Nie zapomnę, jak dwie baby spod Białegostoku postawiły grube złote obrączki. I rzecz jasna przegrały. Nie chciały ich zdjąć z palca, facet je po całym placu w tym ścisku ganiał.

Benkiel to była świetna kasa. Świetna kasa i małe ryzyko. Ryzykował tylko ten, co rzucał. Tylko jemu mogliśmy coś udowodnić. Gdy wpadał, to wyroki padały minimalne, praktycznie jedyną karę stanowiło to, że tracił kasę, którą miał przy sobie. Traciło sens zasadzać się na nich. Przyszedł taki moment, kiedy powiedzieliśmy im, że mogą stać. Chodziło wtedy o to, że strasznie rozplenili się kieszonkowcy. Aby ich wyłapać, odpuściliśmy benklarzom. Dookoła benkla zawsze przebywał tłum. A tłum to raj dla kieszonkowców. Łapaliśmy ich po 15, 20 dziennie. Potem już się zorientowali. Rozpoznawali nas z daleka. Ja ich nie widziałem, a oni mnie od dawna. To zaczęliśmy brać ludzi z ZOMO. Zamawialiśmy dziesięciu i puszczaliśmy ich po cywilu na bazar. I oni ich wyławiali. Raz miałem z tymi od benkla zatarg. Poszło o nic. Tego „ludka” mogłem ściąć bez problemu, ale wiedziałem, że za plecami mam kilku innych, że dwa strzały i mogę zostawić szczękę na ziemi. Wycofałem się więc po posiłki. Potem zawinęliśmy połowę tego benkla. Ten, co mnie zaczepił, został dożywotnio wypierdolony z roboty. Tłumaczył się, że mnie nie znał. To „Łysy” mu powiedział „Nie znałeś, to się do tego nie nadajesz. Wypierdalaj”. Ja ich specjalnie nie gnoiłem. Żerowali na ludzkiej pazerności, chytrości… Ale miały miejsce przy tym różne dramaty. Pamiętam gościa, co przyjechał z synem kupić mu ubranie do komunii, wszystko przegrał.

Dowiedzieliśmy się tego samego od benklarzy, bo chcieliśmy po wysłuchaniu jednej strony sprawdzić stan faktyczny. Wszystko się potwierdziło. Ona rozpłakała się, że nie ma po co do domu wracać, bo tam nie dość, że ją mąż obłoży, to jeszcze ojciec i matka jej dadzą do wiwatu. Więc oni w przypływie dobroci powiedzieli, że jak się rozbierze, to jej to wszystko oddadzą. Czy by oddali – nie wiem. W każdym razie nastąpiła (tak w cudzysłowie) prośba z naszej strony, żeby oddali dziewczynie, bo co im z tych obrączek i kilku złotych przyjdzie, jak dziewczyna nie będzie miała życia. Tym bardziej młoda, mężatka. Potem przyszła do nas dziękować, bo oddali jej wszystko. To byli charakterni ludzie. Ona się straszliwie najadła wstydu i to stała się dla niej największą karą. Podejrzewam, że jak przyjechała następnym razem do Warszawy, to omijała benkiel z daleka.

Podpatrywałem, jak rzucali karty. I stało się tak, że złapali jakiegoś frajera. A jego kolega mówi „Nie stawaj, bo cię oszukają”. To oni od razu go w mordę, raz, drugi. Nie było zmiłuj.

Przyglądałem się grze. Niepotrzebnie wtrąciłem się. Położyłem rękę na trzeciej karcie i powiedziałem temu bardzo już z gotówki „wydojonemu” biedakowi, żeby na tę właśnie kartę postawił wszystkie pieniądze, jakie jeszcze ma. W tym momencie moje nogi straciły kontakt z podłożem. Zrobiło się zamieszanie. Benklarze nagle zniknęli z całą forsą. Szczęście, że nie „zarobiłem kosy”.

Przyjechała babka z synem po zakupy na wesele. No i ich zwerbowali. Raz jej się udało, a później zaczęła przegrywać. I ja akurat tam przechodziłam, a ta babka tak rozpaczała. Ja mówię do niej – „To po co pani grała, to nie wie pani, że tu oszukują?”. A ten benklarz do mnie „Jak ci przypier… w te bryle”, tak tuż nad uchem! Rany boskie, wystraszyłam się. I już na pyzy tamtędy nie chodziłam, tylko z drugiej strony, bo się po prostu bałam. No i minął jakiś miesiąc, znów mnie tam diabli ponieśli. Stał młody chłopak z dziewczyną. On miał chęć grać, ona go odciągała. Jakoś go tam uprosiła, odeszli stamtąd i idą za bramy. I ja tak z nimi idę, idę, rozglądam się, nie widzę nikogo i tuż przed wyjściem mówię „Dobrze pani zrobiła, że nie dała pani grać temu panu, bo ze wszystkiego by was oskubali”. I słyszę „Jak ci zaraz noża…”, nie obejrzałam się nawet kto. I od tamtej pory dałam sobie święty spokój. Bo ja taka jestem – jak widzę, że coś się dzieje, to nie mogę nic nie powiedzieć. A tu niestety można było dostać, że uuu.

Innym razem kawaler, młody chłopak z kolegą przyjechał zrobić zakupy na ślub i wesele. I zaraz od wejścia nawinęli go benklarze, choć nie był sam. Zatrzymał się i ktoś tam już niby grał. Pewnie wspólnicy benklarzy. Przygląda się, a tamten wygrywa: raz, drugi, zaraz trzeci. I gdyby to był chłopak z miasta, to by wiedział, że niemożliwe jest wygrać z benklarzem. Więc stoi i patrzy, a benklarz do niego „Panie, grasz pan albo spierdalaj”. Młody chłopak zawahał się, ale dał krok bliżej. W tym samym czasie ten jego znajomy woła go po imieniu. A ten nic. Jak zaczarowany. Ten jeszcze głośniej go woła. A on tylko odkrzyknął „Już idę” i kładzie pieniądze przy kartach. Najpierw małe kwoty, a potem coraz większe i większe. Nagle zrobiło się zamieszanie. Stary numer. Kawaler przegrał. Kram benklarza w kilka sekund się zwinął. A on w tym zamieszaniu poszedł do kolegi, który już mu znalazł garnitur i pantofle. Pyta się go „Podobają Ci się?”, a ten odpowiada „Idź, zapytaj tamtego” i ze łzami w oczach pokazuje miejsce, gdzie jeszcze przed chwilą stali benklarze. Następnego dnia wrócili. Chcieli odzyskać te przegrane pieniądze. Uzgodnili, że wytłumaczą sprawę, że wesele, że ślub i że musi mieć na ładny garniak, bo go panna z bogatego domu pogoni. Podchodzą, gadają, a benklarze udają, że nie pamiętają. W końcu kawaler mówi do kumpla, że to nic nie warte, że złodzieje nie mają teraz honoru. Odwrócili się na pięcie i mieli iść, ale w młodym coś pękło. Nagle jak opętany rzucił się na chłopaków z bazaru. Z pięściami na tego benklarza, co z nim przegrał, ale nic mu nie zrobił. Nie zdążył i już taką bombę dostał w mordę, że się nogami nakrył. Twarz podobno miał tak opuchniętą, że wesele i tak trzeba było przełożyć. Miał przynajmniej wytłumaczenie, że go okradli i pobili na bazarze, a nie że przegrał w trzy karty.

Jak robiono naloty milicyjne, przeważnie zabierali właśnie ją. Nic dziwnego, że była przeczulona.

Pamiętam, że działała na bazarze taka handlarka, której twarzy nigdy nie widziałem. Chodziła owinięta chustami, stara babuleńka. Nosiła rękawiczki jak wszystkie handlarki z wyciętymi dziurami na dwa palce, żeby liczyć pieniądze. Pewnego razu zsunęła się jej rękawiczka i zobaczyłem pierścionek z ogromnym diamentem. Kilka lat później na przyjęciu spotkałem elegancka kobietę, którą pocałowałem w rękę. Poznałem ją po pierścionku. Niektórzy dają się rozpoznać.

Raz mieliśmy zatrzymać złodzieja – niejakiego Zdziśka. Wiedzieliśmy, że jego punktem kontaktowym jest sklep „Rybka” na Brzeskiej. Idziemy tam, a „Gruba” mówi, że Zdzisiek pije w bramie pod trzynastym. Idziemy pod trzynasty. Przedstawiamy się jako chłopaki ze Szmulek, którzy mają do Zdzisia interes. Złodzieje mówią, że Zdzisiek poszedł do „Rybki”. W „Rybce” „Gruba” mówi, że Zdzisiek poszedł nas szukać do bramy. W bramie złodzieje mówią, że Zdzisiek szukał nas, ale poszedł na bazar. Jeden z nich prowadzi nas tam i wskazuje Zdziśka. Zamiast go wyprowadzić z bazaru, mój kolega zakuwa go w kajdanki na środku alei. I wtedy się zaczyna. Złodziej krzyczy, że Zdziśka przyszli porwać bandyci, którzy podają się za milicję. To standard – taki parasol ochronny stosowany przez bazarowych złodziei podczas nalotów. Wylatuje do nas dwudziestu handlarzy i otaczają nas. Wyciągam legitymację, ale nie pomaga. Zrywają z nas ubrania, okładają pięściami. Dookoła rozjuszonych handlarzy biega ten złodziej, który wszystkich podjudza. Gdyby nie wsparcie kilku ekip kolegów, byłoby źle. Kilkakrotnie na bazarze prawie doszło do linczu milicjanta. Dla naszego bezpieczeństwa pani komendant zabroniła dokonywać aresztowań na terenie bazaru.

W ciągu jednego roku kalendarzowego wykryliśmy i udowodniliśmy więcej spraw niż cały Wydział Kryminalny Pragi Północ przez ostatnie pięć lat. Wpadła zorganizowana grupa handlująca bronią palną. Nie wyszła z tego gruba sprawa, ale już wtedy wiedzieliśmy, że handel bronią jest na bazarze Różyckiego mocno rozwinięty, że to nie są tylko wymysły i mrzonki. My doszliśmy do trzeciej ręki (uważam, że za wcześnie zaczęliśmy tę sprawę zamykać), nie doszliśmy tylko do hurtowni. Byliśmy u tego, który rozdzielał broń na poszczególne bazary… Myśleliśmy, że to już jest wszystko. Bzdura, potem okazało się, że jest to dopiero połowa góry lodowej…

Początkowo łapaliśmy tylko leszczy. Ale szybko zrozumieliśmy, jak to funkcjonuje. Polowaliśmy na hurtowników. Hurtownicy sami nie stali. Mieli swoich słupów. Słup stał z jedną kurtką. Nawet jak wpadał, to strata pozostawała niewielka. Namierzyć hurtownika przychodziło z trudem. Największe owoce przynosił moment kontaktu ze słupem. Jak „zwijaliśmy” gościa, to miał przy sobie pięć kurtek, ale kiedy robiliśmy przeszukanie w samochodzie, to tam było pięćdziesiąt, a jak jechaliśmy do domu, to znajdowaliśmy już 500. Raz zwinęliśmy z partnerem jednego gościa. Miał przy sobie kluczyki i dowód rejestracyjny. Idziemy, patrzymy, a tu stoi wielki Star, niby chłodnia. A w środku po sam sufit dżinsy. Gościu proponował nam po maluchu, tylko żebyśmy go puścili. Maluch wtedy to kupa forsy. Należało oszczędzać całe życie, żeby go kupić. A jak ekipa pojechała na przeszukanie, to okazało się, że pod domem ma drugiego Stara. Następował okres, kiedy powoli kończyła się amatorszczyzna, a zaczynało się zawodowstwo. Na bazar jechały całe TIR-y towaru. Jeden TIR to 50-60 tys. par spodni. Trwał olbrzymi obrót towarem. Wiedzieliśmy, że idą całe transporty ciuchów, taniej elektroniki, zegarków. Tylko niewielka część była sprzedawana w detalu. Większość stanowił hurt na całą Polskę. Bazar stał się punktem kontaktowym, same transakcje załatwiano gdzie indziej. Jak zaczęliśmy trzepać tych dużych, to podniósł się szum. Następowały naciski, żeby nas zdjąć z tego bazaru.

Grupa bazarowa została rozwiązana w 1993 roku. „Nasi ludzie po prostu uznali, że bazar nie jest już groźny”. Przez pewien czas podobno zastanawiano się nawet nad stworzeniem grupy specjalnej do zwalczania przestępczości zorganizowanej na podstawie bogatych doświadczeń grupy bazarowej. Praca policjantów została zauważona przez Francuzów i Amerykanów, którzy nakręcili filmy dokumentalne przedstawiające formy działania opisywanej grupy.

Widzi pan, z nimi to jest tak – dopóki pan jest im potrzebny, to będą panu nadskakiwali, będą panu dawali wódkę, kolację, wszystko. Jak pan odejdzie z policji, odbiorą to panu wszystko albo pana po prostu nie będą szanowali. Wie pan, co robili z policjantami – uchlewali ich. Dwóch takich miałem. Uchlewali mi dwóch policjantów z grupy lokalnej i dzwonili do mnie, żebym sobie ich podniósł, bo leżą tu i tu. A pili razem, specjalnie z nimi pili…

Funkcjonował gościu o pseudonimie „Księgarz”. Niewysoki, szczupły, blondyn, kręcone włosy. Lubił książki. Oczytany. Załatwiał książki ludziom, no bo wielu książek wtedy też w księgarniach nie zobaczyłeś. Miał też całą sieć met z wódką w okolicach bazaru. No i ten „Księgarz” kumplował się z komendantem. Widywano ich razem itd. No i pewnie żył by sobie długo i szczęśliwie, gdyby nie to, że ktoś go podpierdolił. Najpierw zaczęła się inwigilacja, a potem „Księgarza” zwinięto. I „Księgarz” zaczął mówić. Sprawę przejął wydział wewnętrzny, wtedy to się nazywało JOF – Jednostka Ochrony Funkcjonariuszy. Wyszły na jaw układy i powiązania pomiędzy wyższymi oficerami milicji a grubymi ludźmi z bazaru. Aresztowano komendanta rejonowego, dwóch jego zastępców, naczelnika wydziału kryminalnego, naczelnika PG. Jeden z wyższych oficerów zastrzelił się w swoim gabinecie. Potem na komendzie mówiono, że był jedynym, który wyszedł z tego z honorem. Jaki to musiał być pogrzeb!

Jak rozwiązywano PG, to oni wszyscy na bazarze sobie budki pozałatwiali, układy mieli. Żeby miejsce dostać i móc coś na nim postawić, to kierownikowi targowiska należało dać w łapę z dwa, trzy tysiące dolarów. On zachowywał się jak bóg. Jak mu się nie zapłaciło, to nie chciał rozmawiać. Jak już z nim się załatwiło, to drugim problemem pozostawało zezwolenie z wydziału handlu. Jak w 81. spłonęła duża część bazaru, to potem, żeby odbudować obiekt i handlować dalej, konieczne stało się zezwolenie. Też musiałem się o takie wystarać i dostaliśmy je cudem. Miało zostać wystawione na moją żonę, ale sąsiedzi bruździli, bo chcieli przejąć moją budkę. Jak poszedłem do urzędu, to kierownik wydziału handlu nie chciał w ogóle rozmawiać, gdy usłyszał nazwisko żony. W końcu załatwiłem to zezwolenie na teściową, ale co mi sąsiedzi krwi napsuli, to napsuli. Tak wyglądało ze wszystkim. Nikt tu drugiemu nie pomógł, a jak już pomógł to tak, żeby tamten dobrze na tym nie wyszedł. W ogóle każdy wtedy zajmował się tylko swoim handlem. Owszem piło się, ale w małych grupkach, sąsiad z sąsiadem. Nawet jak jakiś jubel wyprawiano, to tylko zapraszało się tych z okolicznych budek. A potem to i tego nie praktykowano, bo po takich imieninach to tylko więcej plotek krążyło. Ja z nikim żadnych bliższych kontaktów nie utrzymywałem. Praca to praca. Każdy tylko się handlem interesował. Polityka też zostawała za bramą. Do 1989 roku prowadziłem interes z teściową. Miała już wtedy swoje lata – wiek nie do handlowania. Mieliśmy parę wpadek. Okradli ją. Ukradli cały utarg, chociaż syn jej wtedy pomagał. Siedziała w budce, pieniądze z torbą położyła, ale pilnowała syna, co on robi, a nie pilnowała tego, co mierzył. A ten, co mierzył, sięgnął torbę do swojej torby i poszedł. W sumie miały miejsce dwa czy trzy takie przypadki i od 1990 roku handlowałem tu już tylko z żoną.

Starzy ludzie bazaru odchodzili, pojawiali się nowi. Byli to z reguły eksmilicjanci, rodziny milicjantów. Społeczność bazarowa wpuszczała takich ludzi ze względu na naciski zewnętrzne. Rodziny eksmilicjantów handlowały, ale równie dobrze w każdej chwili mogły denuncjować.

Wydaje mi się, że tak bardzo tęskniliśmy do tego niby cudownego świata, że zaczęliśmy wstydzić się własnej narodowości i historii. Goniąc za Zachodem, straciliśmy część tego, co było nasze. Wkrótce zrezygnowałam z prowadzenia budki. Na początku lat 90. wpadłam na bazar i zobaczyłam koleżankę Krystynę, która płakała, stojąc przed swoim straganem. Okazało się, że przed chwilą ktoś groził jej nożem i okradł. Od razu chciałam organizować ludzi do pomocy, ale Krystyna powiedziała, że wie, kto zabrał pieniądze i towar, ale nic nie może poradzić. Niestety inne czasy. I to miejsce się zmieniło. Zrozumiałam, że w trakcie transformacji ustrojowej okradziono bazar z jego najważniejszych wartości. Naszych ludzi już tam nie było.

Po przełomie 89. roku nastąpiły zmiany. W poczucie łączności, solidarności, w poczucie więzi międzyludzkich, wypracowanych przez lata PRL-u, zaczęła się wkradać korozja.

Na stadionie stoi się od godziny 3. do 12. Na bazarze się stoi od 7. do 17. A na Włościańskiej od 11. do 18. Najmilej wspominam stadion. Przyjeżdża się w nocy, tak jak każdy. Sprzedaje się, wychodzi się. Nikt nikogo o nic nie pyta, nie czepia się, nie ma problemów. Na Różycu klienci byli głównie z miejscowości podwarszawskich, takich jak Tłuszcz, Radzymin, Wołomin, Grójec, Jabłonna. Na Włościańskiej klient jest bardziej z miasta. Chce rzeczy lepszych gatunkowo, jest w stanie zapłacić, ale na średnim poziomie. A na stadionie sprzeda się wszystko, co jest ładne. Klient doceni i kupi. Na stadionie jest najtaniej, ale tam są nie najlepsze warunki, nie można niczego zmienić. Na stadionie stałyśmy z siostrą z towarem z Turcji. Na Włościańskiej jest inaczej niż na Różycu. Tutaj kupcy raczej się nie znają. Każdy przychodzi, otwiera budkę, a wieczorem ją zamyka. Na Różycu przynajmniej kiedyś ludzie sobie pomagali. Później klimat się zepsuł.

Praga władzy nie lubiła. Na bazarze panowało względne poczucie wolności wynikające z tego, że cała społeczność trwała solidarnie. Pamiętam sytuacje, kiedy ktoś robił coś nielegalnego – np. handlował walutą czy blitem (złotem) na ulicy, to gdy szła milicja, nagle tłum gęstniał i milicja nie mogła przejść. Powstawała anonimowa blokada, ale nie do przejścia. Milicjanci musieliby wszystkich zacząć pałować, a na to nie mogli sobie pozwolić. Panowała solidarność wśród ludzi. Praga władzy nie lubiła. Kiedy widziało się milicjanta na drugiej stronie ulicy, to do sznytu należało wydrzeć się „Tyyyyy! Blacharz!”. Poeta Janusz Chudzyński właśnie tak krzyczał. Dopóki robił to w Warszawie, wszyscy wiedzieli, że to jest artysta i go nie ruszali. Ale kiedyś pojechał do Lublina, to mało go nie zabili za ten sam numer.

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 39

Policjant U.

Broń próbuję kupić na drugim końcu bazaru. Pan „Co potrzeba?” oferuje pistolety gazowe po 400-600 zł i pojemniki z gazem po 20 zł. Z broni ostrej ma tylko „dziewiątkę” z tłumikiem za dwa tysiące dolarów. Na większy wybór trzeba poczekać parę dni.

- Jak się zastanowisz, to pytaj o „Kaszanę” albo „Globusa”. Inaczej możesz trafić na oszusta – ostrzega.

W miarę upływu czasu było jednak coraz gorzej. Nikt już nie kupował „Playboyów” – leżały w kioskach, nikt nie szukał kawioru czy czekolady. Półki w supermarketach uginały się od towaru. Po co iść na flaki na bazar. Dziś flaki są wszędzie. Wszystko jest wszędzie. Bazar rozpierniczony. Towar leży. Trzeba kombinować, żeby przeżyć. Zaczęło się, jak to zwykle bywa, od przypadku, a nawet od kilku przypadków. Wpadłem na pomysł, żeby pistolety startowe z Czechosłowacji (takie co to z nich na stadionie biegaczom strzelają) przywozić do Polski. Szły dobrze, choć przecież sportowców u nas nie tak wielu. Po co więc ludziom te pistolety? Niektórzy kręcili nosem, że to tylko „startowe”. Przyjrzałem się więc pistoletom i odkryłem, że wystarczy lufę przewiercić, żeby nie były „startowe”. Ja saper, wspólnik komandos na broni znaliśmy się dobrze...

realizacja: Stanisław Fiuk
tekst: Artur Howzan
pracowanie dźwiękowe: Tatiana Kamińska
redakcja: Janusz Kędzierzawski
montaż: Barbara Kosidowska
zdjęcia: Stanisław Plewa
lektor: Jerzy Andrzej Rosołowski
zdjęcia: Roman Trzeszewski

produkcja:
Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych
rozpowszechnianie:
Przedsiębiorstwo Dystrybucji Filmów

źródło: kronikarp.pl

Fragment sekwencji „Nasza zima zła” z PKF 87/05 z roku 1987

reżyseria: Krzysztof Szmagier
scenariusz: Krzysztof Szmagier
zdjęcia: Wiesław Rutowicz

Fragment serialu „07 zgłoś się” z roku 1987, odc. 20 pt. „Złocisty”

Mężczyzna chce kupić „klamkę” na Bazarze Różyckiego.
Agent milicji próbuje się dostać do ekipy Złocistego.

reżyseria: Jacek Bromski
scenariusz: Jacek Bromski
zdjęcia: Jacek Mierosławski

Fragment filmu „Zabij mnie glino” z roku 1987

Kapitan Popczyk (Piotr Machalica) rozmawia na bazarze Różyckiego ze swoim informatorem Jojo (Aleksander Machalica)

Fragment filmu „Fetysz” z roku 1984

Cała rodzina Rudych (inspektor Winicjusz Rudy/Jan Prochyra, ojciec Rudego/Ludwik Benoit, Wojtek syn Rudego/Tomasz Wojciechowski, Ewa żona Rudego/Ewa Ziętek) wyprzedaje różne przedmioty na Bazarze Różyckiego, ponieważ zbiera na wymarzonego malucha. Przyglądają im się agenci ubrani po cywilnemu.

reżyseria: Krzysztof Wojciechowski
zdjęcia: Andrzej Barszczyński

realizacja: K. Paweł Łebkowski
tekst: Bogdan Jachacz
opracowanie dźwięku: Marta Broczkowska-Kędzierzawska
montaż: Barbara Kosidowska
zdjęcia: Ryszard Golc
lektor: Leopold Rene Nowak
produkcja: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych
rozpowszechnianie: Centrala Wynajmu Filmów

źródło: kronikarp.pl

realizacja: Ewa B. Bielska
tekst: Mirosław Chrzanowski
opracowanie dźwięku: Tatiana Kamińska
montaż: Grażyna Kociniak
zdjęcia: Waldemar Szarek
lektor: Tadeusz Wieczorek
produkcja: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych
rozpowszechnianie: Centrala Wynajmu Filmów

źródło: kronikarp.pl

Sekwencja z PKF 81/13b z roku 1981 przedstawiająca kontrole i towary zarekwirowane na Bazarze Różyckiego

Sekwencja z PKF 81/13b z roku 1981
przedstawiająca handel na Bazarze

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

wiersz „Bazar Różyckiego”

wszystkie wykorzystane w książce utwory
Tadeusza Szurka udostępnił autor

Andrzej M.

Maria Terlecka

dziennikarz

„Autentyczność”, „Stolica” nr 4 25.01.1981 r.

Piotr Ikonowicz

działacz opozycyjny, poseł na Sejm, publicysta

Jadwiga Wierzbicka

kupiec

Zenon Jędra

kupiec

prezes SKWBR

Lech Falandysz

prawnik

M. Majewski, „Szanowny pan sobie życzy”,
„Rzeczpospolita. Magazyn”,
1998-09-03

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 77

Krzysztof Mich

pedagog specjalny, dziennikarz, fotografik, mieszkaniec Pragi

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Roman Konecki

mieszkaniec Pragi

źródło: AHMMWP

Muniek Staszczyk

muzyk

„Gierek”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 29

Marek Nowakowski

pisarz

„Moja Warszawa. Powidoki”
 Iskry, Warszawa 2010, s. 155 – 156

Pan Franciszek

sprzedaje wyroby z mosiądzu, rzeźby, ozdobne figury, posągi, wojskowe buty, spodnie, a także obrazy i ramy do obrazów, od ponad 30. lat w tej samej branży, kupiec

Sylwester Kozera

muzyk

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

„Piotrek”

kupiec

„Piotrek”

kupiec

Grażyna Dylewska

kupcowa

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 66

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 65

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 77

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

wiersz „Bazar Różyckiego”

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

wiersz „Bazar Różyckiego”

Magda Rybak

reporterka, Laboratorium Reportażu;
w rozmowie z Tadeuszem Szurkiem

Magda Rybak

reporterka, Laboratorium Reportażu;
w rozmowie z Tadeuszem Szurkiem

Magda Rybak

reporterka, Laboratorium Reportażu;
w rozmowie z Tadeuszem Szurkiem

Magda Rybak

reporterka, Laboratorium Reportażu;
w rozmowie z Tadeuszem Szurkiem

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

Krzysztof Wiliński

socjolog

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 62-70

Zbigniew Hołdys

muzyk, kompozytor, dziennikarz

Małgorzata Krzaczkowska

klientka

Małgorzata Krzaczkowska

klientka

Pani Katarzyna

klientka

Roman Konecki

mieszkaniec Pragi

Hanna Mertel

kupcowa

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Dariusz Osiński

Praca na konkurs
"Cała Warszawa opowiada dzieje bazaru Różyckiego”

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Zbigniew Kozłowski

Praca na konkurs
„Cała Warszawa opowiada dzieje bazaru Różyckiego”

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Pani Stasia

kupiec

Adam Piechota, „Życie Różyca”, „Kurier Polski”,
5-7.06.1998

Krzysztof Wiliński

socjolog

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 62-70

Karolina Anna Kuta

Laboratorium Reportażu

Katarzyna Fidos

bufetowa w Teatrze Powszechnym

Katarzyna Fidos

bufetowa w Teatrze Powszechnym

Pani Katarzyna

klientka

Krystyna i Eugeniusz Jugo

w rozmowie z 

Karoliną Anną Kutą

z Laboratorium Reportażu

Pan Stanisław

kupiec

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

wiersz „Bazar Różyckiego”

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

wiersz „Bazar Różyckiego”

Pan Stanisław

kupiec

Pan Stanisław

kupiec

„Mecenas"

kupiec

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 98

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Michał Komar

pisarz, publicysta

„Kupcowa”

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 59

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 58

Policjant Z.

Policjant Y.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Trio, Warszawa 2010, s.158

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Trio, Warszawa 2010, s.152

Policjant U.

Policjant Z.

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 75

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 57

Policjant K.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 18

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 37

Mieczysław Przyjemski

bohater książki „No i dobra siedzę sobie”

Zuzanna Pol, „No i dobra siedzę sobie…”,Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2007 r., s. 115-117

Policjant Z.

„Mecenas"

kupiec

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 102

Elżbieta Końca

kupcowa

Policjant Z.

Grzegorz Pikora

dziennikarz

„Kiedyś tu był raj”, „Życie”, 30.01.1997

Policjant Z.

Pan Wacek

kupiec

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 37

Pan Jacek

marynarz

Policjant K.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 18

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 75

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 58

Policjant Z.

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Trio, Warszawa 2010, s.158

Policjant K.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 20

Policjant Z.

Policjant Z.

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Trio, Warszawa 2010, s. 148

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 39

„Mecenas”

kupiec

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 98

Henryk Rejmer

poeta, bard szemranej Warszawy

„Mecenas”

kupiec

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 100

ks. Bogusław Kowalski

proboszcz Parafii św. Floriana od 20.11.2011

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 77

Mirosław Mikulski

proboszcz Parafii św. Floriana na Pradze
w latach 1989 – 1996

Mirosław Mikulski

proboszcz Parafii św. Floriana na Pradze
w latach 1989 – 1996

Mieczysław Przyjemski

bohater książki „No i dobra siedzę sobie”

Zuzanny Pol, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2007 r., s. 132-136

Pani X

kupcowa

Anna Pniewska z Golubia-Dobrzynia

list do redakcji powieści

Pani Karolina

mieszkanka Brzeskiej

Pani Bożena

Olgierd Budrewicz

reporter, varsavianista

„Warszawskie moje ojczyzny”. Iskry,
Warszawa 1985, s. 142

Katarzyna Fidos

bufetowa w Teatrze Powszechnym

Olgierd Budrewicz

reporter, varsavianista

„Warszawskie moje ojczyzny”. Iskry,
Warszawa 1985, s. 142

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 39

Grażyna Dylewska

kupcowa

„Łysy”

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 38

„Mecenas”

kupiec

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 98

Grażyna Dylewska

kupcowa

Pan Józef

kupiec

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 67

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

Henryk Rejmer

poeta, bard szemranej Warszawy

Grażyna Dylewska

kupcowa

Tadeusz Szurek

żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego, mieszkaniec Pragi

„Ballada o bazarze Różyckiego,
numer na rolkę”

słowa: Henryk Rejmer
muzyka: Andrzej Zarycki

utwory Henryka Rejmera występujące w książce udostępnił autor

Elżbieta Końca

kupcowa

Mieczysław Janiszewski

przewodnik

Elżbieta Końca

kupcowa

Michał Komar

pisarz, publicysta

Pan L.

kupiec

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny” [w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny” [w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Tadeusz Szurek

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

Muniek Staszczyk

muzyk

Kupcowa

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

ks. Bogusław Kowalski

proboszcz Parafii św. Floriana od 20.11. 2011

Beata Kampa „Edel”

blogerka

Elżbieta Końca

kupcowa

Piotrek

kieszonkowiec

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 76

Policjant A.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 76

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Trio, Warszawa 2010, s. 137

Zenon Jędra

kupiec, prezes SKWBR

„Mecenas”

kupiec

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 98

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 59

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 59

Tadeusz Szurek

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 59

Pani Zosia

sprzedawczyni flaków

Adam, Piechota „Życie Różyca”,
„Kurier Polski”, 5-7.06.1998

Adam Piechota

dziennikarz

„Życie Różyca”, „Kurier Polski”, 5-7.06.1998

Tadeusz Czarnecki Babicki

publicysta, mieszkaniec Pragi

„Pyzy a’ la Różycki”, [w:] „Gatki z chatki – pismo folkowe”, kwiecień/maj 2001, nr 35-36

Elżbieta Końca

kupcowa

Stanisław Wielanek

muzyk

Kupiec X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 87

„Clou”

internauta

komentarz do wpisu na blogu: https://www.salon24.pl/u/anita24/167628,bazar

Sylwester Kozera

muzyk

Sylwester Kozera

muzyk

Bogusław Kowalski

proboszcz Parafii Św. Floriana od 20.11.2011

Pan Józef

kupiec

Elżbieta Końca

kupcowa

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 59

Tadeusz Szurek

Michał Majewski

dziennikarz

Michał Majewski, „Szanowny pan sobie życzy”, Magazyn „Rzeczpospolita”, 03.09.1998

Pani Katarzyna

mieszkanka Pragi

Pani Katarzyna

mieszkanka Pragi

Tadeusz Szurek

Katarzyna Fidos

bufetowa w Teatrze Powszechnym

Piotrek

kupiec

Student

protokolant sądowy

Krzysztof Mich

pedagog specjalny, dziennikarz, fotografik,
mieszkaniec Pragi

Stanisław Wielanek

muzyk

Elżbieta Końca

kupcowa

Elżbieta Końca

kupcowa

Elżbieta Końca

kupcowa

Elżbieta Końca

kupcowa

Kupcowa

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

Kupcowa

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

Kupcowa

Piotr Kulesza, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 110

Barbara Olpińska

Laboratorium Reportażu

Student

protokolant sądowy

Barbara Olpińska

Laboratorium Reportażu

Hanna Mertel

kupiec

Tadeusz Szurek

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 166

Hanna Mertel

kupiec

Pan Stanisław

sprzedawca dżinsów, kupiec

Elżbieta Końca

kupcowa

Policjant Z.

Policjant Z.

Policjant Z.

Policjant Z.

Karol Bulski

przewodnik praski, mieszkaniec Pragi

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 64

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 64

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 64

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 64

Policjant U.

Elżbieta Końca

kupcowa

Elżbieta Końca

kupcowa

Hanna Mertel

kupiec

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 64

Policjant Z.

L. Fabiańska

dziennikarz

„Krajobraz po bitwie”, „Sztandar Młodych”, 24.02.1992

Hanna Mertel

kupcowa

Stanisław Wielanek

muzyk

Piotr Ikonowicz

poseł na Sejm i działacz opozycyjny, publicysta

Bogumiła Kasprzyk

kupcowa

Policjant Z.

Policjant Z.

Karol Bulski

przewodnik praski, mieszkaniec Pragi

Muniek Staszczyk

muzyk

Marek Nowakowski

pisarz

rozm. Cyryl Skibiński i Jan Mencel,
jednodniówka „Kontakt”

Policjant Y.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 180-181

Policjant Y.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 178

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 179

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 178

Elżbieta Końca

kupcowa

Policjant K.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 21

Olga Wyżkocha

mieszkanka Pragi

Bronisław Cieślak

aktor, dziennikarz,
por. Borewicz z serialu „07 zgłoś się”

Chris Niedenthal

fotoreporter

Jacek Tomczuk, wywiad z Chrisem Niedenthalem, „Przekrój”, 11/04/2011

oraz 

z rozmowy z Markiem Millerem, Laboratorium Reportażu

Chris Niedenthal

fotoreporter

Michał Komar

pisarz, krytyk, publicysta

Bronisław Cieślak

aktor, dziennikarz,
por. Borewicz z serialu „07 zgłoś się”

Policjant Z.

Piotr Ikonowicz

poseł na Sejm, działacz opozycyjny, publicysta

Pan Jacek

marynarz

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 148

Bronisław Cieślak

aktor, dziennikarz,
por. „Borewicz” z serialu „07 zgłoś się”

Bogusław Bocheński

mieszkaniec Pragi, członek projektu
„Cała Praga śpiewa z nami”

Michał Komar

pisarz, krytyk, publicysta

Grażyna Dylewska

kupcowa

Policjant U.

Jolanta Chodyna

kupcowa, prezes Spółdzielni KBR

Policjant T.

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 61

Policjant Y.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 154

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 157

Zenon Jędra

kupiec, prezes SKWBR

Policjant U.

Policjant X.

Jacek Kurczewski, Mariusz Cichomski, Krzysztof Wiliński „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny, Wydawnictwo Trio,
Warszawa 2010, s. 154

Piotr Ikonowicz

poseł na Sejm, działacz opozycyjny, publicysta

Katarzyna Fidos

bufetowa w Teatrze Powszechnym

Zenon Jędra

kupiec, prezes SKWBR

Marek Nowakowski

pisarz

Marek Nowakowski

pisarz

Jolanta Chodyna

kupcowa, prezes Spółdzielni KBR

Policjant T.

Jolanta Chodyna

kupcowa, prezes Spółdzielni KBR

Marcin Przyczółkowski

dziennikarz

„Kaszana nie do ugryzienia”,
„Gazeta Wyborcza”, 31.01.1997

„Gierek”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 29

Policjant U.

Policjant Z.

Krzysztof Mich

pedagog specjalny, dziennikarz, fotografik, mieszkaniec Pragi

Policjant U.

Waldemar Łysiak

pisarz

„Dobry”, Officina, Kraków 1990, s. 23

Tadeusz Szurek

Czesław Kubiecki

dziennikarz

„Co słychać na Brzeskiej”,
„Stolica”, nr 26, 28.06.1987 r., s. 21

Tadeusz Szurek

Antoni Lubrycht

Antoni Lubrycht

elektryk, mąż Marianny

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, „Tygodnik Kulturalny”
[w:] „Magazyn Polski”, kwiecień 1986

Maria Lipka

na bazarze handlowała
dorywczo przez całą młodość

Alina Nowak

w młodości dorabiała u ciotki
sprzedającej na Różycu mięso

Elżbieta Pacłut

od urodzenia mieszkanka Pragi

Bronisława Magil

prowadzi second-hand przy Targowej, kiedyś pomagała ciotce na bazarze Różyckiego

Janek z Różyca

Marianna Lubrycht

Marianna Lubrycht

Marianna Lubrycht

w latach 70. handlowała na bazarze Różyckiego sukniami ślubnymi

Marianna Lubrycht

w latach 70. handlowała na bazarze Różyckiego sukniami ślubnymi

Jan Kitwas

obecnie emeryt, w latach 1957-1965 miał na bazarze Różyckiego stoisko z warzywami

„Łysy”

Piotr Kulesza „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 35

Tadeusz Szurek

Tadeusz Szurek

kliknij, aby powiększyć

Widok na bazar Różyckiego w latach 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Brama bazaru Różyckiego od strony Targowej,
fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Patrol wojskowy na bazarze, lata 80., fot. Wojciech Łaski, East News

Muniek Staszczyk 2017 r.
fot. Emilia Leska – Łysiak, LR

Bazar Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Bazar Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Bazar Różyckiego, 1983 r., fot. Jan Piekutowski, źródło: zbiory Muzeum Warszawy

Bazar Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Bazar Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Procesja ulicami Pragi, fot. Jerzy Woropiński
[w:] Jerzy Woropiński „Praga w starej fotografii”, BOSZ, Olszanica 2015, s. 37

Procesja ulicami Pragi, fot. Jerzy Woropiński
[w:] Jerzy Woropiński „Praga w starej fotografii”, BOSZ, Olszanica 2015, s. 36

Anna Pniewska w bazarowej sukience komunijnej z siostrą i bratem, fot. archiwum prywatne

Praska kapliczka, fot. Jerzy Woropiński
[w:] Jerzy Woropiński „Praga w starej fotografii”, BOSZ, Olszanica 2015, s. 37

Praska kapliczka, fot. Jerzy Woropiński
[w:] Jerzy Woropiński „Praga w starej fotografii”, BOSZ, Olszanica 2015, s. 36

Bazar Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal, archiwum prywatne autora

Serial telewizyjny (1976-1987), odcinek 20. ”Złocisty”; produkcja: zespół filmowy Kadr, scenariusz i reżyseria: Krzysztof Szmagier, zdjęcia: Wiesław Rutowicz

Bazar Różyckiego, scena z serialu „07 zgłoś się”
fot. PolFilm/East News

Bazar Różyckiego, fot. Janusz Markiewicz,
„Jak Praga staje się Warszawą”, „Stolica”, nr 24, 2.06.1989, s.4

Koło drugiej tłum sprzedających i kupujących gęstnieje. Naręczniak jest zdania, że to właśnie oni napędzają klientów straganiarzom. „Nikt by tu dla tej tandety specjalnie nie przyszedł”. Handlują najczęściej emeryci i renciści z wszystkich grup zawodowych. Nawet byli nauczyciele i urzędnicy. Wracający z zagranicznych wojaży klienci „Orbisu” i „Gromady”. Studenci i uczniowie. Elita naręczniaka to ciuchy i buty z Włoch, skóry z Turcji i zegarki z Hongkongu.

Pan Edek został bazarowym „zegarmistrzem”. Kupuje części, naprawia i sprzedaje zegarki. Mógłby pracować pod dachem, ale kto raz zasmakował bazarowego życia, nie wróci do warsztatu. Zawsze można tu coś okazyjnie kupić i sprzedać. Pan Edek ma przy tym oko na towar kumpla, kiedy ten odchodzi za potrzebą.

Janusz Kniaźnikiewicz

dziennikarz

„Bazar”, Tygodnik Kulturalny
[w:] Magazyn Polski, kwiecień 1986 r.

Student

protokolant sądowy

Bazar Różyckiego. 1998 rok. Staruszka, która od 30 lat wozi po bazarze pączki w dziecięcym wózku
fot. Sebastian Wolny, „Kurier Polski”, 5-7.06.1998

Bazar Różyckiego, około roku 1983
fot. Jan Piekutowski, źródło: Muzeum Warszawy

Handel naręczny na bazarze Rózyckiego,
fot. Gerard B. Rogaliński
„Kto handluje ten żyje (?)”, „Stolica”, nr 15, 9.04.1988, s. 8

Bazar Różyckiego, około roku 1983 r., fot. Jan Piekutowski, AF 25776, źródło: zbiory Muzeum Warszawy

Michał Komar na Bazarze Różyckiego, lata 80., fot. Chris Niedenthal
źródło: archiwum Chrisa Niedenthala

"Różycki" – ale czy taki? – artykuł podpisany inicjałami a.i.
fot. Piotr Malarski, „Stolica” nr 9, 28.02.1988, s.12

kliknij, aby powiększyć

Widok z dachu domu przy Targowej w kierunku wschodnim, na pierwszym planie oficyny Brzeskiej, fot. Danuta B. Łomaczewska,
„Co słychać na Brzeskiej”, „Stolica”, nr 26, 28.06.1987, s. 21

Wejście na Bazar Różyckiego od strony Targowej, 1985 r.,[ w:] Karolina Głowacka, „Echa dawnej Warszawy. Praga”, Skarpa Warszawska, Warszawa 2016, s. 157

Ulica Targowa, około roku 1983, fot. Jan Piekutowski, AF 25707
źródło: zbiory Muzeum Warszawy

Bazar Różyckiego od strony ulicy Brzeskiej, około roku 1983,
fot. Jan Piekutowski, AF 25728, źródło: zbiory Muzeum Warszawy

Ząbkowska, róg Brzeskiej, w kierunku Targowej, 1986 r., [w:] Karolina Głowacka, „Echa dawnej Warszawy. Praga”, Skarpa Warszawska, Warszawa 2016, s. 125

Kamienica Julii Webner przy Brzeskiej 21,
[w]: „Warszawa wielkomiejska. Koneser, Ząbkowska i okolice”, BBI DEVELOPMENT, Warszawa 2012, red. Jarosław Zieliński, s. 180

Bazar Różyckiego w latach 80.,
fot. Sławomir Sierzputowski, Agencja Gazeta

Bazar Różyckiego 1981 r., fot. Jacek Sielski
Polska Agencja Fotograficzna Forum

„W ramach podjętych na terenie całego kraju działań antyspekulacyjnych, przeprowadzono kontrolę bazaru Różyckiego na Pradze. W wyniku akcji MO i PIH zabezpieczono towary będące przedmiotem nielegalnego i spekulacyjnego handlu o łącznej wartości według wstępnych szacunków 1,6 mln zł. Już w tej chwili wiadomo, że w siedemnastu przypadkach wszczęto postępowania przygotowawcze, natomiast 16 spraw znajduje się w postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez PIH”, PJ, 28.01.1982 r., for. Teodor Walczak, CAF/PAP, skan negatywu w zbiorach NAC

„W ramach ogólnopolskiej akcji antyspekulacyjnej organy MO i PIH przeprowadziły kontrolę na bazarze Różyckiego. W wyniku akcji zarekwirowano towary na sumę kilkudziesięciu tysięcy złotych oraz rozpoczęto postępowanie wobec kilkunastu spekulantów.”, 28.01.1982 r., fot. Teodor Walczak, PAP/CAF, skan negatywu w zbiorach NAC

Antyspekulacyjna kontrola MO i PIH na bazarze Różyckiego, 28.01.1982 r., fot. Teodor Walczak, PAP/CAF, skan negatywu w zbiorach NAC

“Warszawa, wczesny poranek na Targowej na Pradze, przystanek autobusowy w stronę Grochowa. Czwórka żołnierzy LWP stoi przed zakładem fotograficznym Polifoto. Handlarka z pobliskiego bazaru Różyckiego wraca do domu”, 1986 r., fot. Jacek Marczewski, Wyborcza.pl

Wejście na bazar od Ząbkowskiej podczas wizyty Papieża 1991 r.,
„Praga na Starych Fotografiach”, Facebook

Bazar Różyckiego – pod komisem, po lewej od niego grano w benkla, 1986 r., fot. Jan Morek, PAP, Praga na Starych Fotografiach, Facebook

Okolice Bazaru Różyckiego 1981 r., fot. Jacek Sielski, Polska Agencja Fotograficzna Forum

Toalety na bazarze Różyckiego, lata 70.,
fot. Zenon Zyburtowicz, East News

Początek lat 80. – na bazarze Różyckiego wybucha pożar. Kilkadziesiąt stoisk zostaje spalonych.

Lata 80. – coraz większa część społeczeństwa cierpi na neurozy i psychozy, głównie kobiety, które nieustannie są pogrążone w atmosferze walki o byt, stojąc całymi dniami w kolejkach. Obok alkoholizmu, społecznym problemem staje się również narkomania. Na bazarze Różyckiego narkotyki są nowym, pożądanym towarem.

9 lutego 1980 – opublikowany zostaje komunikat GUS, w którym po raz pierwszy do wiadomości społeczeństwa zostaje podana informacja o spadku dochodu narodowego. W 1979 r. był on o 2% niższy niż w poprzednim roku.

1980 – produkcja rolnicza w stosunku do poprzedniego roku spada o 10,7%. Polska staje się silnie uzależniona od importu żywności z krajów kapitalistycznych (ok. 80%). Niskie zbiory dodatkowo potęgują kryzys żywnościowy, który władze chcą przezwyciężyć, wprowadzając podwyżkę cen mięsa.

1 lipca 1980 – w całym kraju wybucha fala strajków, których bezpośrednią przyczyną jest zapowiedź podwyżek cen mięsa i wędlin. Strajkuje ok. 80 tys. osób w przeszło 170 różnych zakładach. Największy rozmiar ma strajk w Lublinie (16-20 lipca), który kończy się uznaniem żądań strajkujących.

14 sierpnia 1980 – strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina rozpoczyna „polski sierpień” – największy po wojnie przełom polityczny w kraju. Na listach postulatów strajkujących znajdują się miedzy innymi żądania ekonomiczne, takie jak: podwyżka płac, pełne zaopatrzenie rynku, likwidacja cen komercyjnych i eksportu wewnętrznego, reglamentacja mięsa.

1 kwietnia 1981 – zostają wprowadzone kartki na mięso i przetwory mięsne. Kilka tygodni później także na ryż i produkty mączne, tłuszcze, wyroby czekoladowe, mydło, proszki do prania, alkohol, papierosy. Kartki mają obowiązywać przez 3 miesiące, funkcjonują kilka lat. Reglamentacja obejmuje połowę wartości całej sprzedaży żywności i w związku z tym radykalnie obniża możliwości zakupu. Społeczeństwo po podwyżkach, które wywalczyło w sierpniowych strajkach, dysponuje sporą gotówką, której nie ma na co wydać. Niedobory na rynku dramatycznie rosną z roku na rok, w 1979 roku szacowano je na 22 mld zł, w 1981 już na 278 mld zł. Reagując na zapotrzebowanie społeczne, czarny rynek znów przeżywa swój złoty okres. Na bazarze Różyckiego pojawia się nowy popularny towar – kartki żywnościowe.

1981 – płonie duża część bazaru Różyckiego

Czerwiec 1981 – następuje całkowite załamanie rynku, kolejki ustawiają się już po chleb, w sklepach zaczyna brakować nawet octu, pojawiają się głosy, że rząd celowo głodzi naród.

1981 – handel mięsem na targowiskach przynosi szczególnie duże zyski. Ludzie płacą każdą cenę za to, by nie przymierać głodem, dlatego ceny idą w górę. W porównaniu z poprzednim rokiem cena mięsa wołowego z kością na targowiskach wzrasta o 131%, mięsa wieprzowego z kością – o 96%, słoniny – o 54%, kury bitej patroszonej – o 90%, kaczki żywej – o 79%. W połowie 1981 r. cena mięsa wieprzowego na targowiskach jest 4-krotnie wyższa niż w handlu uspołecznionym, a rozziew między cenami w handlu państwowym a targowiskami wynosi kilkaset procent.

23 lipca 1981 – ogłoszona zostaje decyzja o zmniejszeniu przydziałów mięsa na kartki oraz o podwyżce cen.

lipiec – sierpień 1981 – pogarszająca się sytuacja rynkowa oraz decyzja władz o obniżeniu przydziałów kartkowych doprowadzają do napięć w kraju. Ich wyrazem stają się tzw. „marsze głodowe” z udziałem dziesiątków tysięcy osób w wielu miastach, m. in. w Łodzi, Warszawie, Krakowie, Przemyślu, Tarnowie, Częstochowie czy Szczecinie. Największe rozmiary przybiera demonstracja 3 sierpnia w Warszawie, gdzie dochodzi do 50-godzinnej blokady ronda na skrzyżowaniu ulicy Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich. W Łodzi manifestuje 50 tysięcy kobiet, niosąc transparenty z hasłami przeciwko brakom żywności, m.in. „Idziemy do komunizmu – prosimy nie jeść w marszu”. Problemy z zaopatrzeniem w żywność wynikają po części z gromadzenia jej przez władze na czas planowanego stanu wojennego.

13 grudnia 1981 – władze wprowadzają stan wojenny. Zawieszona zostaje działalność związków zawodowych i wielu organizacji, zakazuje się strajków, ogranicza swobodę poruszania się, wprowadza godzinę milicyjną, cenzurę przesyłek pocztowych oraz blokadę łączności telefonicznej, wstrzymane zostają wyjazdy polskich obywateli za granicę, niektóre zakłady pracy oraz cała komunikacja, górnictwo, kolej, energetyka i porty zostają zmilitaryzowane, zawiesza się zajęcia szkolne, wstrzymuje wydawanie całej prasy, z wyjątkiem „Trybuny Ludu”, „Żołnierza Wolności” oraz niektórych pism terenowych. Za wykroczenia przeciwko postanowieniom dekretu o stanie wojennym stosuje się postępowanie sądowe w trybie doraźnym. Na bazarze Różyckiego codziennością stają się wojskowe patrole.

Grudzień 1981 – stan wojenny powoduje pogorszenie i tak już złej sytuacji zaopatrzeniowej. Wprowadzona zostaje zasada, że jedna osoba może nabyć tylko 1-2 sztuki lub opakowania produktów niereglamentowanych. Żeby kupić cokolwiek, trzeba stać w niekończących się kolejkach, a sytuacji nie ratują nawet prywatni handlarze, gdyż w realiach stanu wojennego „pokątny” handel jest wyjątkowo ostro zwalczany jako spekulacja. Toczy się tysiące spraw dotyczących wykroczeń takich jak: „nieuzasadnione gromadzenie zapasów”, „przestępczy wykup towarów”, „niezarejestrowany handel mięsem”. Handlarze, ze względu na zwiększone ryzyko swojej działalności, podwyższają ceny produktów.

30 grudnia 1981 – władze wydają okólnik „Nowe zasady sprzedaży reglamentowanej”, który między innymi wprowadza obowiązek rejestrowania kartek w konkretnym sklepie oraz proponuje skomplikowany system „zamienników”, np. wódkę można zamienić na cukierki albo za 15 pustych butelek dostać 10 dag kawy.

28 stycznia 1982 – w ramach ogólnopolskiej akcji antyspekulacyjnej na bazarze Różyckiego zorganizowana zostaje kontrola. Milicja rekwiruje towary na sumę kilkudziesięciu tysięcy złotych a kilkanaście osób oskarża o spekulację.

1 lutego 1982 – początek nowej reformy gospodarczej, która wprowadza drastyczną podwyżkę cen żywności (o 241%), opału i energii (o 171%). Reforma kończy się fiaskiem, pogrążając kraj w poważnym kryzysie ekonomicznym. Cała dekada lat 80. charakteryzuje się spadkiem stopy życiowej, wzrostem kosztów utrzymania, rosnącą inflacją, trudnościami mieszkaniowymi, co powoduje nasilenie się emigracji, głównie ludzi młodych i przedsiębiorczych.

26 października 1982 – sejm uchwala „Ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi’, która ogranicza ilość punktów sprzedaży alkoholu, pozbawia prywatnych kupców pozwolenia na sprzedaż, a także wprowadza w całym kraju zakaz sprzedaży alkoholu między godziną 6. a 13. Wszystkie te ograniczenia tylko napędzają rozwój bimbrownictwa, melin i met, w których można kupić alkohol. Sporo ich powstaje w okolicach bazaru Różyckiego – na Brzeskiej czy Ząbkowskiej niemal w każdej bramie. Na samym bazarze kwitnie nielegalny handel alkoholem.

22 lipca 1983 – kończy się stan wojenny.

19 października 1984 – przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa zostaje zamordowany ksiądz Jerzy Popiełuszko, były kapelan NSZZ „Solidarność”, rezydent parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie. Na wieść o jego śmierci warszawskie firmy oraz prywatne osoby składają wieńce w kościele św. Stanisława Kostki. Zbiórka na wieniec organizowana jest też na bazarze Różyckiego i staje się coroczną tradycją uświetniającą kolejne rocznice śmierci księdza.

1 listopada 1985 – zostaje zniesiona reglamentacja cukru wprowadzona 13 sierpnia 1976 r.

Marzec, kwiecień 1986 – znaczne podwyżki cen żywności, a także opłat za opał i energię wywołują wzrost niezadowolenia społecznego.

1986 – na bazarze Różyckiego powstaje specjalna grupa do walki ze spekulacją, która ma też zwalczać hazard na bazarze, kwitnący tam od dekad. Handlarze chcą w ten sposób wspomóc działania milicji z Wydziału Przestępstw Gospodarczych, która nie radzi sobie z rozwiązaniem tych problemów. Słynny bazarowy benkiel opanowany jest przez zorganizowane grupy przestępcze, które na początku lat 90. stanowią już prawdziwe mafie.

 1 lutego 1988 – zostają wprowadzone najwyższe od 1982 roku podwyżki cen (artykuły spożywcze drożeją o 40%, czynsze o 50%, benzyna 60%). W wielu miastach i zakładach dochodzi do wieców protestacyjnych.

16 września 1988 – zostają nawiązane stosunki dyplomatyczne pomiędzy Polską i Wspólnotą Europejską.

23 grudnia 1988 – sejm uchwala ustawę o działalności gospodarczej, od tej pory ma być ona „wolna i dozwolona każdemu na równych prawach”. Wprowadzony zostaje również wolny handel dewizami. W całej Polsce lawinowo powstają prywatne kantory.

1988 – Zadłużenie państwa na koniec roku wynosi 40 mld dolarów.

6 lutego - 5 kwietnia 1989 – trwają obrady Okrągłego Stołu, w których biorą udział przedstawiciele rządu i opozycji solidarnościowej. Jest to początek stopniowych przemian demokratycznych w Polsce.

4 czerwca 1989 – po raz pierwszy w powojennej Polsce odbywają się częściowo wolne wybory. Okazują się one dużym sukcesem opozycji, jednak wskazują też na dosyć wysoki poziom zniechęcenia i apatii społecznej, bowiem bierze w nich udział zaledwie 62% uprawnionych do głosowania.

Koniec lat 80. – bardzo szybko rośnie liczba prywatnych przedsiębiorców, których działalność jest często nielegalna, gdyż w obliczu szybko zmieniającego się i nie do końca jasnego prawa łatwo obejść je tak, żeby wyciągnąć dla siebie jak najwięcej korzyści. W takich warunkach świetnie powodzi się grupom przestępczym i mafiom.

29 lipca 1989 – rząd Mieczysława Rakowskiego wprowadza urynkowienie cen żywności, co w zmonopolizowanym wciąż handlu przynosi fatalne skutki, przede wszystkim dramatyczny wzrost cen. Przyspiesza inflacja, spada produkcja, sklepy stają się kompletnie puste, ceny rosną z dnia na dzień, spekulacja walutowa powoduje wzrost kursu dolara, przedsiębiorstwa, korzystając z inflacyjnej dewaluacji zadłużenia, zalegają z płatnością podatków, a to wciąż zwiększa deficyt budżetowy państwa.

1989 – za rządu Tadeusza Mazowieckiego następuje rozkład polskiej gospodarki, w dużej mierze za sprawą powszechnego uwłaszczania majątku państwowego przez partyjną nomenklaturę. Niejasne stosunki własnościowe powodują chaos, nikt dokładnie nie wie, jakie są stawki podatkowe, wysokość ceł, jak ustalić wysokość płac w stosunku do kursu pieniądza i cen rynkowych.

Sierpień 1989 – zostaje otwarte targowisko na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie. Początkowo handel odbywa się tylko w soboty i niedziele.

10 października 1989 – zostaje przedstawiony program gospodarczy rządu, zwany „planem Balcerowicza”. Zakłada on m.in. zdławienie gwałtownej inflacji, oszczędności budżetowe, wewnętrzną wymienialność złotego oraz prywatyzację przedsiębiorstw państwowych.

Luty 1990 – pojawiają się pierwsze efekty reformy Balcerowicza – ceny wzrastają tylko o 24%, jest to niewielki skok w porównaniu z ubiegłym miesiącem, gdy wzrost cen kształtował się na poziomie 76%. Z drugiej strony jednak gwałtownie wzrasta bezrobocie.

1990 – energicznie rozwija się sektor prywatny, wielu ludzi szybko bogaci się, tworząc własne firmy, z tym że często działają one nie do końca legalnie bądź nieuczciwie. Prawdziwym znakiem przemian gospodarczych w Polsce staje się handel uliczny, który w końcu przestaje być krępowany przez władze. Bazar Różyckiego zaczyna mieć konkurencję. Handlem zajmuje się wiele osób, które w wyniku przemian ustrojowo-gospodarczych straciło pracę.

1990 – bazar Różyckiego zostaje podpalony.